Drenthe

online 02-04-2023; versie 25-04-2023

Bronnen voor Tweede Wereldoorlog-onderzoek; online en boeken

Drenthe (algemeen, hele provincie)

Online

Literatuur

Alleen boeken en studies zijn opgenomen; afzonderlijke kranten- en tijdschriftenartikelen niet.

A-C

  • Pieter Albers. Gevangen in het veen. De geschiedenis van de Emslandkampen. 15 onbekende Duitse concentratiekampen langs de grens van Groningen en Drenthe [2018]
  • Lies Ast-Boiten … [et al.]. Zoektocht naar een joods verleden. Drie routes door Groningen en Drenthe (1997)
  • Jan Benjamins. Als heide in de wildernis [ca. 2020]
    Over landbouw, boeren en  Jodenvervolging in Drenthe.
  • J.A. Bodewes. Buigen en barsten. De oorlog 1940-1945 in Noord-Nederland (1991)
    Over Drenthe en Groningen.
  • G.A. Bontekoe. Drentsche kroniek van het bevrijdingsjaar (1947)
    Zeer gedetailleerd van dag tot dag verslag van de gebeurtenissen in Drenthe 1 januari 1945 – 31 december 1945. Inclusief burgerslachtoffer en omgekomen vee. Boek online beschikbaar (Op Delpher). 2e druk [1983]. 
  • Tine M. Boom. Zó was het! Fourageren in Drenthe (1945)
    Over hongertochten tijdens hongerwinter. Boek online beschikbaar (in Delpher)
  • E.H. Brongers. Afsluitdijk 1940. Met de voorafgaande strijd in de noordelijke provincies (1977; 7e herz. en aangevulde druk 2005; e-book 2021)
  • Paul Brood, G. Groenhuis … [et al.](red). Oorlog en bevrijding in Drenthe (1985)
  • Jannie Boerema. Kinderen van de NSB (2010).
    Interviews met mensen wier ouders in de Tweede Wereldoorlog in Drenthe lid waren van de NSB.

D-H

  • Ab van Dien; Petra Timmer (eindred.). Van de stobbe en de bossen. Hoe een Drentse onderduikervaring zich ontwikkelde tot een levensvisie (2004)
  • G.J. Dijkstra. Geesje Bleeker (2016)
    Over een verzetskoerierster die verrader werd en in Groningen en Drenthe veel slachtoffers maakte. 
  • Henk Eefting. De achterkant van de bevrijding. Een NSB-boer in Drenthe (2003)
  • Wim Ensing. Communistisch verzet in Drenthe. 1935-1945 (2001)
  • Michiel Gerding (eindred.). Sporen van de Tweede Wereldoorlog in de gemeente Westerveld (2005)
    Gemeente in 1998 ontstaan uit een fusie van de gemeenten Diever, Dwingeloo, Havelte en Vledder.
  • Michiel A.W. Gerding. Drenthe (2014)
    40-45 reeks. Overzicht in woord en beeld van Drenthe tijdens de Tweede Wereldoorlog.
  • Peter Grimm, Erwin van Loo, Rolf de Winter (red). Vliegvelden in oorlogstijd. Nederlandse vliegvelden tijdens bezetting en bevrijding 1940-1945 (2009, herdruk 2017)
  • H. Hamburger, J.C. Regtien. Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Drenthe (1999)
  • K.W. van Hasselt, H.W. van den Beukel, J. Ridderbos. De Drentse Sjoa. Joodse oorlogsslachtoffers in de provincie Drenthe (2016)
  • Geert C. Hovingh, Annemarie van IJsendoorn; Lex Kater (eindred). Over het hoofd gezien. Recent gevonden beelden van een joodse familie, 1940-1945 (2009)
    Over de families Karter en Van Dam.

I-N

  • Hidde J. Luining. Veroordeeld tot graver. Graven voor de O.T. in Noord-Nederland 1940-1945 (1991)
    Beschrijving van de ervaringen van door de Duitse bezetters gedwongen te werk gestelde Nederlanders in Drenthe, Gelderland en Groningen.
  • H. van Lunzen. Waarheen werden de boeren geleid? [1964]
    Over de vooroorlogse periode, en hoe boerenorganisaties in Drenthe in nationaal-socialistisch vaarwater belandden. Gebundelde artikelen (ook van derden), eerder verschenen, onder het pseudoniem Fridre, in De Meppeler Courant (1938-1939).
  • C. Mertens. Monnikenwerk in Drente. Hoe ons leven was, inwendig en uitwendig, gedurende de maanden Februari en Maart van het jaar Onzes Heren 1945, toen we tussen Groningen en Assen bovengrondse veldversterkingen moesten aanleggen, onder leiding van de Organisation Todt, oftewel onder toezicht van leden der N.S.D.A.P (1947)
  • Dirkje Mulder-Boers. De grens getrokken. Noord-Nederlandse grensbewoners tussen 1914-1964 (2020)
    Proefschrift Nijmegen.
  • Henk Nijkeuter. Geschiedenis van de Drentse literatuur, 1816-1956 (2003)
  • Jan Kornelis Norg. Het transport van 16 januari 1945 uit Groningen [2011]
    Op 16 januari 1945 worden ca. 110 mannen op last van de Sipo/SD Groningen overgebracht naar het KZ Neuengamme. De meesten behoorden tot één van de verzetsgroepen die actief waren in één van de drie noordelijke provincies. Van hen komen 15 man uit Friesland, ca. 60 uit Groningen en 44 uit Drenthe.

O-Z

  • Niek van der Oord. Jodenkampen (2003)
    Over de kampen It Petgat, Diever, Werkkamp Diever A, Werkkamp Diever B, Elsloo, Fochteloo, Kamp Vledder.
  • H. Roo. Landbouw en maatschappij en het succes van de N.S.B. in zuidwest Drenthe (1985)
  • J.H. de Ru. Landbouw en maatschappij. Analyse van een boerenbeweging in de crisisjaren (1980)
    Proefschrift Wageningen. Over de boerenbeweging “Landbouw en Maatschappij” (1931-1940), die in november 1940 “fuseerde” met de landbouworganisatie van de NSB.
  • S. Schoon. De Knokploeg Noord Drenthe ([1970], 2e druk)
  • [s.n.] Drente spreekt. Een woord van de Stichting Saxo-Frisia [ca. 1941]
    Nazi-propaganda. Brochure, online beschikbaar (Geheugen van Nederland).
  • Jessica A. Verhagen. Vergeten kinderen. Kroniek van een kindertransport vanuit Reeuwijk naar Drenthe tijdens de Tweede Wereldoorlog, 19 maart – 23 juni 1945 [2017]
    Geschiedenis van een groep kinderen die in de nadagen van de oorlog naar Oost-Nederland werden gestuurd om daar aan te sterken.
  • Hendrikus Vlietstra. Het huus op de wieke (1987)
    Dagboek van een Drentse oud-landbouwer over de belevenissen van zijn ouderlijk gezin, buren en vrienden tijdens de Tweede Wereldoorlog.
  • [Jan van Weerden; red.: Allettie Bastiaansen ; eindred.: Beatrice L. Jongkind]. De oorlogsvlag. Een indrukwekkend document over gewapend verzet, sabotage en spionage in de Tweede Wereldoorlog met als uitvalsbasis Noordoost-Overijssel en Zuid-Drenthe (2008)
  • Frans Westenbrink. Barteld Luning Ezn. & Roelof Luning Ezn. Rustende boeren, roerende verhalen, roerige tijden (2010)
    Over o.a. collaboratie, de Nederlandse Landstand, Agrarisch Front, Bijzondere Rechtspleging.

Literatuur over legereenheden betrokken bij de gevechten in Drenthe

A-H

  • G.A. Bontekoe. Franse parachutisten in Drenthe. (Aantekeningen uit en naar aanleiding van het officiële rapport van de Franse Brigade-generaal J.M. Calvert, betrekking hebbende op de krijgsverrichtingen in Drenthe tussen 7 en 14 April 1945) (1948)
  • G.A. Bontekoe. Belgische parachutisten in Drenthe (aantekeningen uit en naar aanleiding van het officiële rapport van de Belgische majoor E. Blondeel D.S.O., betrekking hebbende op de krijgsverrichtingen in Drenthe tussen 7 en 12 April 1945) (1954)
  • G.A. Bontekoe, in: Nieuwe Drentsche Volksalmanak (1956)
    Bevat hoofdstukl van 26 p., getiteld ‘Franse parachutisten om en in Westerbork (7-12 April 1945)’
  • G.A. Bontekoe. Verslag van Duitse zijde over de gevechten in midden-Drenthe op 7, 8 en 9 april 1945 (1958)
  • G.A. Bontekoe. Nieuwe Drentse volksalmanak (1967)
    Bevat artikel van 13 p. , getiteld: ‘De tocht der 120.000. (Het afvoeren van het in de vesting Holland op 5 Mei 1945 gevangen genomen Duitse leger)’.
  • E.H. Brongers. Afsluitdijk 1940. Met de voorafgaande strijd in de noordelijke provincies (1977; 7e herz. en aangevulde druk 2005; e-book 2021)
  • J.B. Dickie, G.E.M. Ruffee. The history of the 14 field regiment. Royal Canadian artillery 1940-1945 (1945)
  • Roger Flamand. Amherst. Les parachutistes de la France libre, 3e et 4e SAS, Hollande 1945 (1998)
    Roger Flamand [Ned. vertaling] J.H. Jansen. Operatie Amherst. Franse para’s vochten in Drenthe, april 1945 (2002)
  • Jan Hoffenaar; Faye M. Kert. The sweetest spring. Heureux printemps. De mooiste lente (1988) Groninger Archieven: “Boek uitgegeven ter gelegenheid van een tentoonstelling (geopend op 10 mei 1988) georganiseerd door Canadian War Museum, het Koninklijk Nederlands Leger- en Wapenmuseum en de Sectie Militaire Geschiedenis. Bevat veel foto’s van de opstellingen in de expositie.”

J-Z

  • Ab A. Jansen. Wespennest Leeuwarden. De geschiedenis van de strijd van de Duitse nachtjagers en geallieerde luchtmachten boven Noord-Nederland in de jaren 1940-1945. Drie delen. Deel I. 1940-1942  Deel II. Oktober 1942-oktober 1943. Deel III. November 1943-mei 1945 (1977-1978, meerdere herdrukken).
  • H.J. de Jong. Franse para’s in Drenthe. 8-12 april 1945 [2020]
  • [J.R.H. Lagas, A. v.d. Wiel, o.l.v. V.E. Nierstrasz]. De territoriale verdediging van de noordelijke provinciën (1952)
    Hoofddeel III/Deel 2 onderdeel F uit de serie De Strijd op Nederlands Grondgebied tijdens de Wereldoorlog II.
  • Cecil E. Law. Kamp Westerbork. Transit camp to eternity. The liberation story (2000)
    Over de bevrijding van het kamp door Canadese troepen.
  • P. Loogman. De NSB in Drente. Een onderzoek naar factoren, die de spreiding van de NSB in de provincie Drente hebben beïnvloed (1976)
    Over vooroorlogse ontwikkelingen.
  • Albert Metselaar. Eindelijk vrij! Jeeps in de velden (1995)
    Over de bevrijding van Drenthe)
  • Thom Peeters. De eerste Poolse pantserdivisie in Nederland : “Operatie Breda” (1978)
  • [s.n.] Canadeezen bouwen bruggen. De geschiedenis van het Tweede Bataljon der “Royal Canadian Engineers” 1940-1945 (1945)
  • [s.n.] Cent ans d’histoire d’un régiment canadien-français. Les Fusiliers Mont-Royal 1869-1969 (1971)
  • [s.n.] History of 17th field regiment Royal Canadian artillery 5th Canadian armoured division (1946)
  • Klaas P. Timmer. De Duitse inval in Drenthe. Duitse bronnen over 10 mei 1940 (2006)
  • Klaas P. Timmer. De eerste Duitsers in de gemeente Dwingeloo, 10 mei 1940 (2007)
  • [K.P. Timmer en Otto Specht] Aftocht en bevrijding. Het notitieboekje van Hauptmann Otto Specht (2011)
    Notities van ede Duitse kapitein Otto Specht (1909-1974), over de terugtocht van Hoogeveen naar Zoutkamp. Het in 2008 ontdekte boekje werpt licht op het denken en doen van de Duitsers in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog.
  • R.Y. Walmsley, B.J.P. Whalley. The history of the first medium regiment 1940-1945 (1945)

Drenthe (per plaats in de provincie)

De inwonersaantallen per gemeente stammen uit de CBS-publicatie Bevolking der gemeenten van Nederland op 1 Januari 1942 (1942, blz 25-53);  de bij de gemeenten behorende plaatsen zijn getraceerd in Van Goor’s Aardrijkskundig Woordenboek (1942). De in dat tweede boek genoemde inwonersaantallen per plaats bleken bij nader onderzoek nogal onbetrouwbaar. Ze worden hier dus niet weergegeven. Volgens het CBS groeide de bevolking van 1930 (het jaar van de laatste vooroorlogse volkstelling, met gegevens per plaats) tot 1942 met iets meer dan 15% -al zijn er zeer sterke regionale verschillen (overzicht alle volkstellingen, plus gegevens). 

Anloo / Anlo

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Anlo 5576 inwoners en bestond uit Anlo, Anderen, Annen (hoofdplaats, Annerveen, Annerveense Kanaal, Eext, Eexterveen, Eexterveense Kanaal, Gasteren en Zandvoort. Anno 2023 onderdeel van de gemeente  Aa en Hunze.

Literatuur

  • Jan Benjamins & Joke. A. Benjamins Palte. Vergeten verzetshelden. Een onderzoek naar het onderduikershol Anloo (2019)
    Bevat tevens onderzoek naar de tien op het nabijgelegen oorlogsmonument vermelde namen van de nabij het hol op 8 april 1945 geëxecuteerden. Er is overigens geen connectie tussen hen en de onderduikers.
  • [s.n., voorw.: J.H. Roukema]. Ter nagedachtenis aan de gevallenen tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 in de gemeenten Zuidlaren, Anloo, Gieten en Vries [1947]

Annen

Literatuur

  • Jan Huisman en Bert Staats. Annen 1940-1945. Belevenissen en herinneringen van Annenaren (2010)

Assen

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Assen 20.464 inwoners en bestond uit Assen, Kloosterveen, Loon en Peelo.

Online

Literatuur

  • Bertus Boivin. Oorlog in Assen (1985)
  • Ab Drijver. Assen Anno. Het boek bij de film (1983)
    Over filmopnames uit de bezettingstijd.  
  • Germa Greving, Jan Ridderbos. Asser oorlogsmonumenten – Herinneren en herdenken 1940-1945 (2015)
  • Gelein Jansen. Assen 1944. Texelaars te werk gesteld in Drenthe [2005]
  • Martin Hiemink. Assen Auschwitz Assen. Oorlogsherinneringen van Netty Lezer uit de Rolderstraat in Assen (2006)
  • F.J. Hulst en H.M. Luning. De Joodse gemeente Assen. Geschiedenis van een behoorlijke kille, 1740-1976 (1991)
  • Kitty Janssen. Het horloge van de parachutist. Asser oorlogsherinneringen [2020]
  • Jan Ridderbos. Asser oorlogsslachtoffers 1940-1945 [2011]
  • Jan Ridderbos. De Joodse oorlogsslachtoffers uit Assen [2011]
  • Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. Deel 6 (2020)
    Over huizen en hun bewoners in o.a. Assen, voor en tijdens de oorlog.
  • Hans van der Wiel. Assen ’40-’45. Oorlog en bevrijding (1995)

Beilen

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Beilen 9625 inwoners en bestond uit Beilen, Brunsting, De Haar, Eursing, Hijken, Holte, Hooghalen, Klatering, Langhalen, Lieving, Oranje, Smalbroek, Spier, Tiendeveen en Wijster.
Ook binnen de gemeentegrenzen: Kamp Westerbork.   

Online

Literatuur

  • G.M.E. Braker. Kroniek van de oorlogsjaren 1940-1945 in de gemeente Beilen [1995]
  • G.J. Dijkstra … [et al.] (red.). Gemeente Beilen 1940-1945 (3 delen, 1999-2001)

Borger

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Borger 9987 inwoners en bestond uit Borger, Bronneger, Bronnegerveen, Buinen, Buinerveen, Drouwen, Drouwenermond, Drouwenerveen, Ees, Eesergroen, Eeserveen, Nieuw-Buinen en Westdorp. 

Online

Literatuur

  • Tj. van de Kamp, H. Klompmaker. Oorlog en bevrijding in Borger (1995)
  • Tj. van de Kamp, en J.T. Wierenga. Oorlogssporen. De jaren 1940-1945 in Borger en Odoorn (2000).

Coevorden

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Coevorden 7316 inwoners en bestond uit Coevorden, Hare, Loo, Nieuwe Krim, Steenwijksmoer en Weierswold.  

Online

Literatuur

  • Willy Berends-Vroegop. [Verslag van onze tocht van Rotterdam naar Coevorden] (1983)
    Uitgebreid, van-dag-tot-dag verslag van elfdaagse tocht van Rotterdam naar Coevorden, 26 februari-8 maart 1945, 30 p.
  • H. Brand. Die lange morgen in mei. 10 mei 1940 (1980)
    Reconstructie van de mobilisatieperiode en eerste oorlogsdagen in de grensstreek rond Coevorden.
  • Herman Brand. Wat ik in de Tweede Wereldoorlog zoal beleefde. Wat begrijpt een negenjarige jongen van oorlog? [2014]
    Over dagelijks leven in oorlogstijd in Coevorden
  • Dirkje Mulder-Boers en Izak Kan. ‘Nog 12 wilden onderduiken’. Het joodse leven in Coevorden en het onderduikverhaal van Izak Kan (2020)
  • J. Poortman. Spionage rond Coevorden tijdens de Tweede Wereldoorlog [1979]
  • Hans Roest. Coevorden bevrijd. 5 en 6 april 1945 [1994]

Dalen

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Dalen 4251 inwoners en bestond uit Dalen, Dalerpeel, Dalerveen, Loo, Vossebelt en Wachtum.

Literatuur

  • Huib D. Minderhoud … [et al.] (red). Dalen in oorlogstijd, 1940-1945 (1995)

De Wijk

Op 1 januari 1942 telde de gemeente De Wijk 3718 inwoners en bestond uit De Wijk, De Stapel, Koekange, Oosterwijk, Rogat, Struikberg en Wijkerbroek

Literatuur

  • Aaltienus Buiter … [et al.]. Van de baron tot het melkkarretje. Oorlogsherinneringen uit De Wijk en Koekange (2013)

Diever

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Diever 2864 inwoners en bestond uit Diever, Kalteren, Wapse, Wateren, Wittelte en Zorgvlied. 

Online

Literatuur

  • ?

Dwingelo / Dwingeloo

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Dwingeloo 3247 inwoners en bestond uit Dwingelo, Eemster, Lee en Leggelo.

Online

Literatuur

  • Reinder Smit; met een bijdr. van G.J. Baaijens en G.H. Kocks. Fragmenten uit de geschiedenis van Dwingelo [1982]
    Uitgave naar aanleiding van het 800-jarig bestaan van Dwingelo. Over o.a. de bezetting.
  • Reinder Smit. Dwingelo in oorlogstijd, 1940-1945. Herinneringen en verslagen [1995]
  • Klaas P. Timmer. De eerste Duitsers in de gemeente Dwingeloo, 10 mei 1940 (2007)

Eelde

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Eelde 3779 inwoners en bestond uit Eelde, Eelderwolde, Oosterbroek, Paterswolde, Schelfhorst en Zuideinde. Na een gemeentelijk herindeling in 1998 valt de gemeente met de gemeenten Zuidlaren en Vries onder de gemeente Tynaarlo. Eelderwolde wordt dan heringedeeld bij Groningen (stad en provincie).

Online

Literatuur

  • Hendrik Arends, Antje Hofstee-Arends; Cathrinus Schaafsma (samenst.). Aan M. Arends Luchtenburg A 123 Eelde (Drenthe). Briefwisseling van Hendrik Arends met zijn familie in de mobilisatietijd (29 augustus 1939 t/m 24 mei 1940) (2010)
  • G. Arends, C. Schaafsma. Een briefwisseling in mobilisatietijd. Briefwisseling van Hendrik Arends met zijn familie in de mobilisatietijd (augustus 1939 t/m mei 1940). Aanvullende gegevens betreffende de familierelaties tussen de hoofdpersonen in de briefwisseling (2012)
  • M. Arends-Luinge … [et al.](red), C. Schaafsma (eindred.). Verhalen uit de oorlog. Eelde 1940-1945 (1995)
  • Cathrinus Schaafsma. Zoo hoog staat een soldaat thans aangeschreven. Een briefwisseling in mobilisatietijd (2010)
  • Cathrinus Schaafsma, Werner Cordes. Zoeken naar ‘Eelder’ Duitse soldaten. Een speurtocht vanuit de partnergemeenten Eelde en Wardenburg 2006-2011 (2012)
  • C. Schaafsma. Op oorlogspad in Eelde. Informatieve fietstocht langs historische plekken i.v.m. 70 jaar bevrijding (2015)

Een

Literatuur

  • Jan van den Berg. Een in de oorlog. Kroniek van een Noord-Drents dorp (2005)

Elim

Literatuur

  • Albert Metselaar. Nieuwlande in oorlogstijd en een hele regio in verzet (2022)
    Over onderduikers en verzet in onder meer Elim, met een kritische blik op de mythevorming over rond Nieuwlande. E-book, online beschikbaar (pdf).

Emmen

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Emmen 50.091 inwoners en bestond uit Emmen, Amsterdamsche Veld, Angelslo, Barger-Compascuum, Bargererfscheidenveen, Barger-Oosterveen, Barger-Oosterveld, Den Oever,  Emmer-Compascuum, Emmer-Erfscheidenveen, Erica, Emmerschans, Klazienaveen, Maten, Munsterscheveld, Nieuw-Amsterdam, Nieuw-Dordrecht, Nieuw-Weerdinge, Noordbarge, Oranjedorp, Roswinkel, Weerdinge, Westenesch, Wilhelmsoord, Zuidbarge en Zwartemeer.

Online

Literatuur

  • Marcel Bulte. Hun namen worden niet vergeten. Struikelstenen voor de omgekomen joden in de gemeente Emmen (2014)
  • G. Groenhuis. Emmen in bezettingstijd. Een grensgemeente kort voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog (1990)

Emmer-Compascuum

Literatuur

  • Henca Douma & Sanneke van Geest. In verzet voor een rechtvaardige zaak. Het leven van ds. Rinze Douma, Minke van der Veen en hun kinderen (2021, 2e herziene druk)
    Over Rinze Douma (1910-1945), dominee te Emmer-Compascuum en zijn vrouw Minke van der Veen (1908-1988)

Gasselte

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Gasselte 3649 inwoners en bestond uit Gasselte, Gasselterboerveen, Gasselterboerveenschemond, Gasselternijeveen, Gasselternijveenschemond en Kostvlies.

Literatuur

  • J. Kroezenga. De boot is omgeslagen. Chronologische beschrijving van de gebeurtenissen, die voorafgingen aan de bevrijding van Gasselte op 13 april 1945 (1982, 2e druk)
  • J. Kroezenga. De Nederlandsche Arbeidsdienst in de Tweede Wereldoorlog. Geschiedenis van het kamp “Dobbendal” te Gasselte (1991)

Geesbrug

Literatuur

  • Corien Glaudemans. ‘Ik weet niet of ik jullie nog eens terugzie’. Joodse Hagenaars in Nederlandse ‘werkverruimingskampen’ (juni-oktober 1942) (2021)
    Over honderden Joodse mannen uit Den Haag die in werkkampen in Noord- en oost-Nederland moesten werken, voor ze met hun gezinnen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naar Westerbork gedeporteerd werden. Over o.a. kamp Geesbrug.

Gieten

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Gieten 3630 inwoners en bestond uit Gieten, Bonnen, Bonnerveen, Gieterveen, Hilte, Nieuwediep en Zandvoort.

Literatuur

  • H. Kuik, W. van der Neut-Legemaat, B. Valk. Gieten. Namen op de steen. De geschiedenis achter de namen op de gedenksteen van Gieten (1994)
  • Wil Legemaat. Jouw hart sta ik nooit meer af. De oorlogsliefde van Jans en Martha, 1937-1945 (2011)
    Over Jans Zwinderman (1918-1945) en Martha Hoven (1921-2002) uit Gieten.
  • Nijkeuter … [et al.].(red.). Oorlogsjaren in een plattelandsgemeente. Opstellen over Gieten (1995)
  • [s.n., voorw.: J.H. Roukema]. Ter nagedachtenis aan de gevallenen tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 in de gemeenten Zuidlaren, Anloo, Gieten en Vries [1947]
  • A.C. Timmer. Oorlogsdagboek van een krijgsgevangene, mei 1943-april 1945 (2006)
    Bewerkt dagboek van Nanno Pul (1919-1945) uit Gieten, met aanvullende informatie. 
  • K.P. Timmer. Het is oorlog. Militairen uit Gieten vertellen over de mobilisatie, mei 1940 (2005)

Havelte

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Havelte 3924 inwoners en bestond uit Havelte, Busselte, Darp, Ettelte, Eursinge, , Havelterbrug, Het Schier, Holtinge, Paardeweide, Uffelte, Veendijk en Wapserveen.

Online

Literatuur

  • J.M. van der Torre; onder red. van M.A.W. Gerding. Vanaf de Bisschopsberg gezien. Havelte, een Drentse gemeente rond de Tweede Wereldoorlog (2004)
  • Wim van der Wijk. De gemengd gehuwde Joden in Havelte in oorlogstijd (2020)

Hollandscheveld

Literatuur

  • Albert Metselaar. De dag dat water brandde. De laatste vlucht van Wilfred Still (1991)
    Over een op 25 maart 1944 bij Hollandscheveld neergestorte Lancaster (verliesregister T3554). Tekst online beschikbaar (pdf).
  • Albert Metselaar. Op de drempel van de hel (1994)
    Over de terreur van de SS’ers en Nederlanders in Duitse krijgsdienst, die opereerden vanuit de pastorie en de school bij de kerk in Hollandscheveld.

Hoogeveen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Hoogeveen 18.109 inwoners en bestond uit De gemeente Hoogeveen bestond in 1942 uit Hoogeveen, Alteveer, Elim, Hollandscheveld, Krakeel, Nieuweroord, Nieuwlande en Zuideropgaande. 

Online

Literatuur

  • Gertrud Althoff. Karl-Ernst Eickens. Ein kurzes Leben im Widerstand gegen totalitäre Fremdbestimmung (2003, 2e druk 2008))
    Over Karl-Ernst Eickens (1923-1943), Duits soldaat die het verzet in Hoogeveen van informatie voorzag. Naam wordt ook vermeld als “Karl Ernst Eikens” en “Karel Ernst Eikens”.   
  • Corien Glaudemans. ‘Ik weet niet of ik jullie nog eens terugzie’. Joodse Hagenaars in Nederlandse ‘werkverruimingskampen’ (juni-oktober 1942) (2021)
    Over honderden Joodse mannen uit Den Haag die in werkkampen in Noord- en oost-Nederland moesten werken, voor ze met hun gezinnen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naar Westerbork gedeporteerd werden. Over o.a. kamp Stuifzand bij Hoogeveen.
  • Max de Hes. Land loopt niet weg. Drie eeuwen Joods sociaal-economisch leven in Hoogeveen (1994)
  • Historische Kring Hoogeveen. Fietsroute langs oorlogsmonumenten en -gedenktekens in de gemeente Hoogeveen (2015).
  • L. Huizing, J. Wattel. Hoogeveen, van Echten’s Morgenland. Gestalten en evenementen uit oud-Hoogeveen (1992)
    Over de geschiedenis van Hoogeveen, inclusief bezettingsjaren en jodenvervolging, 527 p.
  • Albert Metselaar. Fascisme en verzet. De NSB in de gemeente Hoogeveen (1993)
  • Albert Metselaar. De bevrijding van Hoogeveen en omstreken. “Reported clear of enemy” (2010)
  • Ds. J.A. van Nie. De straat waardoor wij gingen. [1960]
    Over naar in de tweede wereldoorlog gevallenen in/uit Hoogeveen, die middels straatnamen herdacht worden.

Kamp Westerbork

Online

In het ‘Durchgangslager Westerbork’ verbleven ruim 100.000 mensen korte of langere tijd verbleven. Voor de meesten was het een tussenstation op een enkele reis naar de dood. Het kampterrein lag in de toenamalige gemeente Beilen.

Literatuur

Alleen belangrijkste werken genoemd; zie voor meer werken catalogi NIOD en Koninklijke Bibliotheek.

A-B

  • Guido Abuys en Dirk Mulder. Een gat in het prikkeldraad (2003)
  • G. Abuys en D. Mulder. Genezen verklaard voor… een ziekenhuis in kamp Westerbork 1939-1945 (2006)
  • Guido Abuys, Bas Kortholt. Interneringskamp Westerbork (2010).
  • Aad van As. In het hol van de leeuw (2004)
  • Saskia Aukema. Tot de dood ons scheidt. De huwelijken van Kamp Westerbork [2022]
    Onderzoek naar alle huwelijken die tussen 1942 en 1945 in doorgangskamp Westerbork werden voltrokken.
  • Lotte Bergen. Albert Konrad Gemmeker. Commandant van Westerbork (2012)
  •  S. van den Bergh. Deportaties. Westerbork, Theresienstadt, Auschwitz, Gleiwitz ( 1945)
  • C.K. Berghuis. Joodse vluchtelingen in Nederland, 1938-1940. Documenten betreffende toelating, uitleiding en kampopname (1990)
  • Werner Bloch. Confrontatie met het noodlot (2001)
  • J. Boas. Boulevard des Miseres. Het verhaal van doorgangskamp Westerbork (1985)
  • Miriam Bolle-Levie. Ik zal je beschrijven hoe een dag er hier uitziet. Dagboekbrieven uit Amsterdam, Westerbork en Bergen-Belsen (2003)
  • Frits Boterman. Duitse daders. De jodenvervolging en de nazificatie van Nederland, 1940–1945 (2015)
  • Koert Broersma. Buigen onder de storm. Levensschets van Philip Mechancus 1889–1944 (1993)
  • Koert Broersma, Gerard Rossing. Kamp Westerbork gefilmd (1997)
  • Koert Broersma en Gerard Rossing. Kamp Westerbork gefilmd. Het verhaal over een unieke film uit 1944 (2021)
    Zeer uitgebreide nieuwe editie van boek uit 1997. 

C-F

  • B. Cahen. Ergens in Nederland (1988)
    Uitgave van het herinneringscentrum.
  • AE. Cohen. De afgrond. Amersfoort-Westerbork-Auschwitz. Een ego-document (1971)
  • D. Cohen. Zwervend en dolend. De joodse vluchtelingen in Nederland in de jaren 1933-1940 (1955)
  • Elie Cohen. Beelden uit de nacht. Kampherinneringen (1992)
  • Hannah van den Ende. ‘Vergeet niet dat je arts bent’. Joodse artsen in Nederland 1940–1945 (2015)
  • M. Frankenhuis. Mijn bezoek aan het kamp Westerbork en vraaggesprek met zijn commandant Gemmecke, gedetineerd in de strafgevangenis te Assen in 1948 (1948)
    Boek online beschikbaar (Joodse Bibliotheek).
  •  Geraldien von Frijtag Drabbe Künzel. Het geval Calmeyer (2008)

H-I

  • Katja Happe. Veel valse hoop. De jodenvervolging in Nederland, 1940–1945 (2018)
  • J. Harari. Die Ausrottung der Juden im besetzten Holland. Ein Tatsachenbericht (1944)
    In Tel Aviv gepubliceerd. Brochure, online beschikbaar (Geheugen/Delpher)
  • Abel J. Herzberg. Kroniek der jodenvervolging (1985)
  • Ellis en Jenny Hertzberger, voorw. [en red.] Dirk Mulder, Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Door de Holocaust verbonden. Westerbork, Theresiënstadt en Auschwitz als basis voor een huwelijk (2009)
  • E. Hillesum. Het denkende hart van de barak. Brieven van Etty Hillesum (1982)
  • E. Hillesum. Het verstoorde leven. Dagboek van Etty Hillesum, 1941-1943 ( 1984)
  • E. Hillesum. In duizend zoete armen. Nieuwe dagboekaantekeningen van Etty Hillesum (1984)
  • E. Hillesum. Twee brieven uit Westerbork (2013)
  • D. Houwaart. Westerbork. Het begon in 1933 (1983)
  • Johannes Houwink ten Cate, Alfons Kenkmann. Deutsche und holländische Polizei in den besetzten niederländischen Gebieten (2002)
  • Gino Huiskes, Reinilde van der Kroef. Vluchtelingenkamp Westerbork (1999).
  • Gabriel Italie; Wally de Lange (bezorging). Het oorlogsdagboek van Dr. G. Italie. Den Haag, Barneveld, Westerbork, Theresienstadt, Den Haag, 1940-1945 (2009)

J-L

  • Salomon de Jong. Joodse Oorlogsherinneringen 1940–1945 (1975)
  • B. Kortholt. Het verdwenen elftal. Voetbal in kamp Westerbork (2012)
  • Lotte Kuipers.  ‘Overleven in Westerbork. De verhoudingen tussen Duitse en Nederlandse joden in nieuw perspectief ’ (), 2016).
    Scriptie Leiden, online beschikbaar (UU).
  • Wally M. Lang. Het oorlogsdagboek van dr. G. Italie. Den Haag – Barneveld – Westerbork – Theresienstadt – Den Haag 1940-1945 (2009)
  • Cecil E. Law. Kamp Westerbork. Transit camp to eternity. The liberation story (2000)
    Over de bevrijding van het kamp door Canadese troepen.
  • Ad van Liempt. Selma, de vrouw die Sobibor overleefde (2010)
  • Ad van Liempt. Frieda. Verslag van een gelijmd leven (2019)
    Over Holocaut-overlevende Frieda Menco-Brommet
  • Ad van Liempt. Gemmeker. Commandant van Kamp Westerbork [2019]
    Omstreden proefschrift (Groningen) over Albert Konrad Gemmeker (1907-1982), SS-commandant van het kamp (1942-1945). Boek online beschikbaar. NB: vrijwel alles in dit boek is eerder en beter door anderen beschreven.
  • W. Lindwer. Kamp van hoop en wanhoop. Getuigen van Westerbork, 1939-1945 (1990).
  • Guus Luijters, Raymund Schütz, Marten Jongman. De deportaties uit Nederland 1940–1945. Portretten uit archieven (2017)

M-N

  • Ph. Mechanicus. In Depot. Dagboek uit Westerbork (1964, meerdere herdrukken)
    Boek online beschikbaar (DBNL).
  • B. Moore. Refugees from Nazi Germany in the Netherlands 1933-1940 (1986)
  • Bob Moore. Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de joden in Nederland (1998).
  • Eva Moraal. Als ik morgen niet op transport ga… Kamp Westerbork in beleving en herinnering (2014)
    Onderzoek naar de manier waarop ingezetenen van kamp Westerbork schreven over hun verblijf in het kamp. Proefschrift Amsterdam, online beschikbaar.
  • Dirk Mulder en Ben Prinsen (red.). Uitgeweken. De voorgeschiedenis van kamp Westerbork (1989)
  • Dirk Mulder en Ben Prinsen (red.). Kinderen in kamp Westerbork (1994)
  • Dirk Mulder en Ben Prinsen (red.). Verhalen uit kamp Westerbork (1995)
  • Dirk Mulder en Ben Prinsen (red.). Lachen in het donker. Amusement in kamp Westerbork (1996)
  • Boris de Munnick. Uitverkoren in uitzondering? Het verhaal van de Joodse ‘Barneveld-groep’ 1942–1945 (1992).
  • E. M. van der Neut (samenst). Het lot der Joden in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bibliografie (1969)

O-S

  • Steffie van den Oord. Westerbork Girl. Van het revuemeisje en de verzetsheld (2008)
  • A.H. Paape. Herinneringscentrum kamp Westerbork = Commemoration Centre camp Westerbork = Erinnerungszentrum Lager Westerbork (1984)
  • Polak en I. Soep. Steal a pencil for me. Love letters from Camp Bergen-Belsen and Westerbork (2000)
  • J. Presser ; [met een voorw. van L. de Jong]. Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom 1940-1945 (1985, 8e oplage).
    1e druk, 2 delen (1965) online beschikbaar (DBNL).
  • Jan Willem Regenhardt. Mischa’s spel en de ondergang van de familie Hillesum (2012)
  • Frank van Riet. De bewakers van Westerbork [2016] 
  • Fred Schwarz. Treinen op dood spoor. Westerbork, Theresienstadt, Auschwitz, Meuselwitz [2019]
    Verslag van de ervaringen van een joodse, uit Wenen afkomstige, vluchteling tijdens de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam, in Eindhoven, in het kamp Westerbork en in Duitse concentratiekampen en fabrieken.

T-V

  • Fritz Tauber. Rondom Westerbork (2004)
  • Fritz Tauber. Maanden van angst en verschrikking. Ooggetuigenverslag Nijmegen, Westerbork, Amsterdam, Rotsterhaule, 1942-1943 (2022)
  • Gordon Thomas & Max Morgan-Witts. Voyage of the Damned (1974)
    Nederlandse uitgave: De reis der verdoemden (1976). Op dagboeken, interviews en documenten gebaseerde beschrijving van de reis van een grote groep Duitse joden die in 1939 per schip op weg naar de Verenigde Staten ging, maar nergens – ook niet in andere landen – toegelaten werd. Een aantal van hen belandde uiteindelijk in Westerbork.
  • [Christel Tijenk; Dirk Mulder (red.)].  Settela. Sinti en Roma in kamp Westerbork (2012)
  • Harm van der Veen. Westerbork 1939–1945. Het verhaal van vluchtelingenkamp en Durchgangslager Westerbork (2003).
  • Hilde Verdoner. Levenstekens. Brieven uit Westerbork (2011)
  • Loden Vogel. Dagboek uit een kamp (1946)
    Loden Vogel is het pseudoniem van Louis M. Tas. Over Westerbork en Bergen-Belsen. Boek online beschikbaar (Geheugen).

W-Z

  • Aad Wagenaar. Settela. Het meisje heeft haar naam terug (1995)
  • Lex van Weren; [opgetekend door] Dick Walda. Trompettist in Auschwitz. Herinneringen van Lex van Weren. Met een inleiding van Eric Vloeimans [2020].
    Herziene en uitgebreide editie; eerste druk 1980.
  • Willem Willing. Afdrukken van indrukken. Dagboek en brieven uit Kamp Westerbork, barak 67 (2006)
  • Nanda van der Zee. De trein (2003)
    2de en 3de druk onder de titel: Westerbork. Het doorgangskamp en zijn commandant. Met een inleiding van Dirk Mulder (2006, 2016)

Koekange

Literatuur

  • Aaltienus Buiter … [et al.]. Van de baron tot het melkkarretje. Oorlogsherinneringen uit De Wijk en Koekange (2013)

Mantinge

Literatuur

  • Corien Glaudemans. ‘Ik weet niet of ik jullie nog eens terugzie’. Joodse Hagenaars in Nederlandse ‘werkverruimingskampen’ (juni-oktober 1942) (2021)
    Over honderden Joodse mannen uit Den Haag die in werkkampen in Noord- en oost-Nederland moesten werken, voor ze met hun gezinnen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naar Westerbork gedeporteerd werden. Over o.a. kamp Mantinge (werkkamp voor religieuze Joden in Drenthe).

Meppel

“Out of 240 Jews in Meppel, 18 survived”

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Meppel 14.128 inwoners en bestond uit Meppel en Oosterboer. 

Online

Literatuur

  • W. Bakker. Bezetting en verzet. 1940-1945 in Meppel en wijde omgeving (1984)
  • W. Bakker. Tussen Duitse cavalerie en Canadese Brencarriers. Meppel en omgeving in oorlogstijd (1990)
  • W. Bakker. Bezettingsmisère en bevrijdingsvreugde. Meppel en omgeving tijdens de bezettingsjaren en het bevrijdingstijdperk (1995)
  • [J. Boer … et al.]. In memoriam. Willem Frederik Jonkman, Jan Schrotenboer, Hylle de Vries, Hidde Jan Rijkeboer (1946)
    Uitgave van de Rijkskweekschool te Meppel. Boek online beschikbaar (Delpher)
  • S.C. Derksen. Opkomst en ondergang van een toonaangevende joodse gemeente (250 jaar joods leven in Meppel) (1988)
  • G. Gunnink. De KnokPloeg. Schimmen uit het verleden (2006, 3e gewijzigde druk)
    Ervaringen van de gereformeerde verzetsman Gerrit Gunnink (1923-2017) uit Meppel die actief was in de Ordedienst (OD) en in een Knokploeg (KP).
  • E. Nander. De week van de bevrijding van Meppel [1945]
    Verschenen in tenminste drie drukken. Brochure, online beschikbaar.
  • J. Poortman. De jaren 1940 -1945 [1968]
    Over Meppel, 367 p.
  • J. Poortman. Meppel rond de bevrijding in 1945 (1980) 
  • T.J. Rinsema. Joden in Meppel, 1940-1945 (2004)
  • T.J. Rinsema (verklarende en omringende tekst). t Is alles afwachten en berusten… Dagboek Jacob van Esso [2007]
    Jacob van Esso (1873-1951); over onderduikers in Meppel.
  • T.J. Rinsema. Tussenstation Meppel. Fritz Blasbalg op de vlucht voor Hitler [2015]
    Over Jakob David Fritz Blasbalg (1874-1942) en de correspondentie tussen hem en zijn twee dochters in 1937-1941. Blasbalg kwam om in Auschwitz.
  • [s.n.]. 80 huizen in Meppel stonden ineens leeg… [s.a.]
  • [s.n.]. De joodse gemeenschap in Meppel en… wat overbleef (2002)
  • [s.n.]. De Tweede Wereldoorlog en de Joden in Meppel (2002)
  • [s.n] In memoriam – Rijkskweekschool Meppel ([1946)
  • [s.n.]. Programma van de herdenkingssamenkomsten te Meppel, ter gelegenheid van de bevrijding op 13 april 1945 (1945)

Nieuwlande

Nieuwlande lag in 1940-1945 deels in de gemeentes Coevorden, Dalen, Hoogeveen en Oosterhesselen. 

Literatuur

  • Rutger Bregman. Wat maakt een verzetsheld? (2021)
    Over Jodenredder Arnold Douwes (1906-1999), lid van de verzetsgroep van Johannes Post en na diens dood zijn opvolger.
  • Arnold Douwes. Arnold Douwes. Belevenissen van een verzetsman in de periode 1940-1945 [2002]
  • J. Engels, J. Schonewille, J. van der Sleen. Nieuwlande 1940-’45, een dorp dat zweeg [1993]
  • Johannes Houwink ten Cate & Bob Moore. Het geheime dagboek van Arnold Douwes, jodenredder [2018]
    Engelse vertaling: The secret diary of Arnold Douwes. Rescue in the occupied Netherlands (2019)
  • Lammert Huizing. Zij konden niet anders. Herinneringen aan het verzet in Nieuwlande 1940-1945 (1985)
    De auteur (1927-2013) was tot 1992 hoofdredacteur van de Hoogeveensche Courant. Hij prefereerde mooie verhalen boven historische waarheidsvinding.
  • Eric Silver. The book of the just. The silent heroes who saved Jews from Hitler (1992)
    Over o.a. de Joodse onderduikers en hun helpers in Nieuwlande.
  • Max Léons en Arnold Douwes; [ghostwriter: Gert Jan de Vries]. Mitswa en christenplicht. Bescheiden helden uit de illegaliteit (2000)
  • Albert Metselaar. Nieuwlande in oorlogstijd en een hele regio in verzet (2022)
    Een kritische blik op de mythevorming over Nieuwlande, waar volgens de auteur – een gedegen regionaal historicus – beduidend minder onderduikers (hooguit 50) zaten dan doorgaans verkondigd wordt (tot 400). E-book, online beschikbaar (pdf).
  • G. Wijbenga. Johannes Post de verzetsstrijder. Zijn leven, de Knokploeg, verzetsdaden (1992)
    Monografie (32 p.) over de Drentse verzetsstrijder Johannes Post (Hollandscheveld, 1906 – Overveen, 1944).

Nieuw-Schoonebeek

Literatuur

  • [Anton Gerits]. Dichter und Bauer [2009]
    Bij NIOD, met als onderwerpen onder meer vermeld bezetting, herinneringen, hongertochten, Nieuw-Schoonebeek. Auteur geboren in 1930. 

Nijeveen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Nijeveen 1486 inwoners en bestond uit Nijeveen en Kolderveen. Deze kleine gemeente lag noordelijk van Meppel. 

Literatuur

  •  Jan Meer. Dan zal ik er niet naar vragen. Nijeveen tijdens de tweede wereldoorlog [ca. 1990]

Noordbarge

Literatuur

  • Roelie J.H. Strating-Garming.  Herinneringen aan Noordbarge 1939-1945 (2005)

Norg

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Norg 5199 inwoners en bestond uit Norg, Een, Langelo, Peest, Veenhuizen, Westervelde en Zuidvelde.

Literatuur

  • A. Mulder. De historie van Norg in woord en beeld [1983]

Odoorn

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Odoorn 12.658 inwoners en bestond uit Odoorn, Exloo (Exlo), Valthe (Valte), Odoornerveen, 1ste Exloërmond / Eerste Ekslooërmond, 2de Exloërmond / Tweede Ekslooërmond, Exloërveen, Klijndijk,  Odoornerveld, Eerste Valthermond, Tweede Valthermond en  Zandberg. 

Literatuur

  • Tj. van de Kamp en J.T. Wierenga. Oorlogssporen. De jaren 1940-1945 in Borger en Odoorn (2000).

Oosterhesselen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente 3184 inwoners en bestond uit Oosterhesselen, Gees, Geeserveld, Nieuwlande (deels), Oostopgaande, Zwinderen en Zwinderse Veld. In 1998 heringedeeld bij Coevorden.  

Literatuur

  •  [Onno Tammens en Jenny Bremer-Schepers]. Oosterhesselen in de jaren 1930-1950 (2002, 3e druk 2004)

Oranje

Literatuur

  • H. Boer. De bevrijding van het dorp Oranje [1981]
  • Corien Glaudemans. ‘Ik weet niet of ik jullie nog eens terugzie’. Joodse Hagenaars in Nederlandse ‘werkverruimingskampen’ (juni-oktober 1942) (2021)
    Over honderden Joodse mannen uit Den Haag die in werkkampen in Noord- en oost-Nederland moesten werken, voor ze met hun gezinnen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naar Westerbork gedeporteerd werden. Over o.a. kamp Oranjekanaal bij Oranje.

Paterswolde

Literatuur

  • Karel Essink. Familiehotel werd Zeehospitium. Katwijks kindersanatorium in Paterswolde (1942-1945) (2021)
  • Piet Zwaneveld. Vrijdag de 13e. Een waargebeurd verhaal over de dag van de bevrijding, 13 april 1945 [2014?]
    Over de bevrijding van Paterswolde.

Peize

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Peize 2607 inwoners en bestond uit Peize, De Horst, De Pol, ’t Klunderveen en ’t Wold.

Roden

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Roden 5899 inwoners en bestond uit Roden, Alteveer, Foxwolde, Leutingewolde, Lieveren, Nietap, Roderesch,Roderwolde, Steenbergen, Terheyl en Zulte.

Literatuur

  • Wim Fonk, Tjerk Karsijns. Het bombardement op Roden [2005]
    Over RAF vergissingsbombardement op Roden, 24 oktober 1941. Gemeente-bode Johannes van der Wiel (1883-1941) raakt dodelijk gewond. Hij overlijdt onderweg naar het ziekenhuis in Groningen.  Hij is nooit erkend als officieel oorlogsslachtoffer. Er vallen 7 bommen; 6 ontploffen, één blindganger, die eerst in 2016 gevonden en onschadelijk gemaakt wordt.
  • Cees van der Kooij (C.G.), Stichting Herdenken Noordenveld /Roden. 5 Jaar onvrijheid. Roden 1940-1945 (2020)
    5 Jaar onvrijheid is de afsluiting van het Straatnamenproject van de Stichting Herdenken Noordenveld. Het boekje is in het kader van 75 jaar vrijheid uitgedeeld aan de leerlingen in groep 8 van het openbaar en bijzonder onderwijs in Roden.

Rolde

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Rolde 3500 inwoners en bestond uit Rolde, Balloo, Deurze en Grollo.

Roswinkel

Literatuur

  • E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De joodse gemeenschappen in Westerwolde 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)

Ruinen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Ruinen 5043 inwoners en bestond uit Ruinen, Achterdijk, Ansen, Armweide, Echten, Eursinge, Fluitenberg, Oldenhave, Pesse, Ruinerweide, en Zwarteschaap.

Literatuur

  • Gerrit Oortgiesen (samenst.). Ruinen 50 jaar vrij. Verteld door inwoners (1995)

Ruinerwold

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Ruinerwold 2812 inwoners en bestond uit Ruinerwold, Blijdenstein, Broekhuizen, Haakswold, Kale Kluft, Ruige Kluft en Weerwille.

Online

Literatuur

  • Jan Boverhof … [et al.]. 75 Jaar vrijheid (2020)
    Over Ruinerwold in de Tweede Wereldoorlog, o.a, evacués uit Roermond; het naoorlogse leven van Frits de Zwerver (1945-1978); de mislukte aanslag op Dijkert en Pol.
  • Werkgroep Oorlogsdocumentatie Albert Boverhof… (et al.). In de stilte van de nacht. Ruinerwold in de jaren 1940-1945 [2017]

Schoonebeek

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Schoonebeek 4047 inwoners en bestond uit Schoonebeek, Schoonebekerveld en Nieuw-Schoonebeek.

Online

Schoonoord

Literatuur

  • K.G. Panjer en H.G. Fluks. De brug. Schoonoord en omgeving 1940-1945 (1995, 2e druk)

Sleen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Sleen 6061 inwoners en bestond uit Sleen, Erm, Diephoorn,’t Haantje, Holsloot, Noordsleen, Schoonoord, en Veenoord.

Online

Smilde

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Smilde 6390 inwoners en bestond uit Bovensmilde, Geeuwenbrug, Hijkersmilde, Hoogersmilde, Kloosterveen, Smilde. 

Online

Literatuur

  • Ger Ax. Smilde tijdens de Tweede Wereldoorlog (2020)
  • J Bruggink. Smilde gekraakt. De overval op het districtiekantoor te Smilde door de Knokploeg Meppel op maandag 27 december 1943 (1995, 2e druk)

Spier

Literatuur

  • Maurice le Noury. En suivant mon étoile. “Ik volg mijn ster” (2019)
    28p. Met een nawoord door Jannie Hadderingh. Vertaling van pagina 121 tot 140 van: Maurice le Noury, Gilles Bré, ‘En suivant mon étoile : mémoires de guerre d’un parachutiste SAS de la France Libre’ (2018).

Valthe

Literatuur

  • Ab van Dien. Opgejaagden. Herinneringen van een joodse onderduiker in het Valther bos (1982, 2e druk)
    In 2014 verscheen de 7de druk; hetgeen de tweede druk van de herziene uitgave is, onder de titel De opgejaagden (…).

Veenhuizen

Volgens het Aardrijkskundig Woordenboek (1942) verbleven begin 1942 circa 2100 mensen in de Rijksgestichten (gevangenissen) te Veenhuizen.  

Vledder

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Vledder 2456 inwoners en bestond uit Vledder, Frederiksoord, Nijensleek, Vledderhuizen, Vledderveen, Vledderveld en Wilhelminaoord.

Literatuur

  •   Corien Glaudemans. ‘Ik weet niet of ik jullie nog eens terugzie’. Joodse Hagenaars in Nederlandse ‘werkverruimingskampen’ (juni-oktober 1942) (2021)
    Over honderden Joodse mannen uit Den Haag die in werkkampen in Noord- en oost-Nederland moesten werken, voor ze met hun gezinnen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naar Kamp Westerbork gedeporteerd werden. Over o.a. kamp Vledder.
  • L. Lambregts. Vledder in de tweede wereldoorlog [1980]

Vries

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Vries 5913.. inwoners en bestond uit Vries, Bunne, De Punt (deels, ander deel bij Haren, Groningen), Donderen, Oudemolen, Taarlo, Teraart, Tynaarlo, Ubbena, Yde of Ide, Zeegse, Zeien en Zeierveld.

Literatuur

  • [s.n., voorw.: J.H. Roukema]. Ter nagedachtenis aan de gevallenen tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 in de gemeenten Zuidlaren, Anloo, Gieten en Vries [1947]
  • [s.n.] Vries ’40-’45 [1985]
  • Jan Wachtmeester. De NSB in de gemeente Vries, 1931-1939 (1990)

Westerbork

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Westerbork 6891 inwoners en bestond uit Westerbork, Balinge, Elp, Garminge, Mantinge, Nieuw-Balinge, Nieuweroord, Orvelte, Witteveen, en Zwiggelte.
NB: Kamp Westerbork lag in de gemeente Beilen. 

Literatuur

  • G.A. Bontekoe, in: Nieuwe Drentsche Volksalmanak (1956)
    Bevat hoofdstukl van 26 p., getiteld ‘Franse parachutisten om en in Westerbork (7-12 April 1945)’
  • Ger de Leeuw. Rond een struikelsteen (2016)
    Over Jan de Leeuw, verzetsstrijder uit Westerbork, omgekomen in KZ Neuengamme.

Yde / Ide

Literatuur

  • Erik Dijkstra. Spitten voor de vijand. Het verhaal van strafkamp Yde en de tewerkstelling in Drenthe (2018)
    Geschiedenis van het Duitse strafkamp in het Drentse Yde tijdens de Tweede Wereldoorlog, mede aan de hand van verhalen van overlevenden.

Zuidlaren

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Zuidlaren 5410 inwoners en bestond uit Zuidlaren, Midlaren, Westlaren, Zuidlaarderveen, Schuilingsoord, De Groeve. In Zuidlaren was het krankzinnigengesticht Dennenoord gevestigd, met 1070 inwoners (ons onbekend of dit in- of exclusief inwonend personeel was).

Online

Literatuur

  • Ernst Bouman. “It’s in the air” : belevenissen uit de Tweede Wereldoorlog in Groningen, Zuidlaren en omgeving [ca. 2009]
  • Wim D. Davids. De achterkant van de bevrijding (2013)
    Over KP De Hondsrug, actief in Zuidlaren en omgeving. Supplement op: Hilda Davids. “Je naam staat geschreven”. De levensgeschiedenis van het knokploeglid Geert Por (1999). Por werd met negen anderen geëxecuteerd als represaille op de aanslag op NSB-er Willem Reilingh te Midlaren. 
  • Jan Hein Furnée, Jan H.G. Jonkman. Het Noorder Sanatorium te Zuidlaren : geschiedenis en architectuur van een psychiatrisch monument (1994)
    De bezettingstijd komt ook aan de orde.
  • Historische Vereniging Gemeente Zuidlaren. Zuidlaren in oorlogstijd. Speciale uitgave ter herinnering aan 65 jaar bevrijding, 1945-2010 (2010)
  • Geert C. Hovingh. Joods leven in Zuidlaren (2000) 
  • Rense Schuurmans. Dennenoord en Franeker, 1940-1945. De helletocht die vergeten werd (2013).
    Boek bij onthulling monument bij de psychiatrische inrichting Dennenoord te Zuidlaren ter nagedachtenis aan de deportatie in de Tweede Wereldoorlog van vele patiënten vanuit Zuidlaren naar Franeker.
  • Rense Schuurmans (historische duiding). Verpleegsters in oorlogstijd. Dagboeken van ’t Uilennest en Welbereid (2018)
    Dagboeken van verpleegsters werkzaam in psychiatrische inrichtingen in Zuidlaren.
  • [s.n., voorw.: J.H. Roukema]. Ter nagedachtenis aan de gevallenen tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 in de gemeenten Zuidlaren, Anloo, Gieten en Vries [1947]

Zuidwolde

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Zuidwolde 6287 inwoners en bestond uit Zuidwolde, Alteveer, Drochteropslagen, Kerkebosch, Kerkenbovenveen, Linderveld. Schottershuizen, Stennberger Westerveld, Ten Arlo, Veningen, Vuile Riete. 

Literatuur

  • [J. Boer … et al.]. In memoriam. Willem Frederik Jonkman, Jan Schrotenboer, Hylle de Vries, Hidde Jan Rijkeboer (1946)
    Uitgave van de Rijkskweekschool te Meppel. Boek online beschikbaar (Delpher)

Zweeloo

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Zweeloo 2166 inwoners en bestond uit Zweeloo, Aalden, Benneveld, Meppen en Wezup .

Literatuur

  • Marcel Zantingh. Wel gebogen maar niet gebroken. Zweeloo, een Drentse gemeente in oorlogstijd (2020)



Bronnen: eigen collectie, catalogi bibliotheek NIOD en Koninklijke Bibliotheek
Samenstelling: Bart FM Droog