Fryslân

online 29-03-2023; versie 07-05-2023

Bronnen voor Tweede Wereldoorlog-onderzoek; online en boeken

Fryslân (algemeen, hele provincie)

Online

Literatuur

Alleen boeken en studies zijn opgenomen; afzonderlijke kranten- en tijdschriftenartikelen niet.

A-C

  • Pieter van den Berg. Het Noorderlicht. Een kleine geschiedenis van een illegaal communistisch blad in Friesland tijdens de jaren 1940-1941 (1982)
  • Pieter van den Berg en Roel Idema. Jan Herder (1889-1978). Een Friese boer in de CPN. Biografie [1982]
    Over o.a. het verzet.
  • Ton van den Berg. Kinderen van de oorlog. Verhalen uit Sneek en Zuidwest Friesland 1940-1945 (2013)
  • Chris Beuker. Communistisch verzet in Friesland 1925-1945 (2017)
  • IJnte Botke … [et al.] (samenst). Friesland 50 jaar vrij. Sta stil. In het spoor van de Canadezen langs monumenten van verzet en bevrijding, 1945 – 5 mei -1995 (1995)
    Vierdelig. 1: Route Noord.  2: Route Oost. 3: Route Zuid.  4: Route West.
  • E.H. Brongers. Afsluitdijk 1940. Met de voorafgaande strijd in de noordelijke provincies (1977; 7e herz. en aangevulde druk 2005; e-book 2021)
  • J.A. Coltof. Eenige gegevens betreffende den economischen toestand en maatregelen op economisch gebied [1945].
    Geschreven in opdracht van de afd. Voorlichting bij Militair gezag te Leeuwarden.
  • Joke Corporaal. Grimmig eerlijk. Anne Wadman en het probleem van de Friese literatuur (2009)
    Biografie over de Friese auteur Anne Wadman (1919-1997); behandelt jaren tot 1963. Proefschrift Groningen, online beschikbaar.

F-H

  • Peter Grimm, Erwin van Loo, Rolf de Winter (red). Vliegvelden in oorlogstijd. Nederlandse vliegvelden tijdens bezetting en bevrijding 1940-1945 (2009, herdruk 2017)
  • H. Hamburger, J.C. Regtien. Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Friesland (2001)
    Mark Hilberts. De koning van Leeuwarden. Mindert Hepkema (1881-1947) verdediger en verdachte (2020)
    Biografie over Mindert Hepkema, de oprichter van de Vereniging De Friesche Elfsteden en tevens advocaat, krantenmagnaat, bestuurder en societyfiguur. Na de oorlog beschuldigd van collaboratie. Stierf tijdens rechtsgang.
  • H.L.C. Hermans. Om des gewetens wille. De geschiedenis van een arrest in oorlogstijd (2003)
    Rechtshistorische beschrijving van de opstelling van het Gerechtshof te Leeuwarden tijdens de Tweede Wereldoorlog.
  • J.J. Hof. De Friesche pers in de branding [1946]
    Over de Friese pers in bezettingstijd en de zuivering. Boek online beschikbaar (in Geheugen van Nederland).
  • Kerst Huisman. Slits en roggeprip. Opsterland 1940-1945 (1995)
    Over de gemeente Opsterland (anno 2023 bestaande uit de dorpen Bakkeveen, Beetsterzwaag, Drachten-Azeven (industriegebied), Frieschepalen, Gorredijk, Hemrik, Jonkersland, Langezwaag, Lippenhuizen, Luxwoude, Nij Beets, Olterterp, Siegerswoude, Terwispel, Tijnje, Ureterp, Wijnjewoude en 23 buurtschappen).
  • J.J. Huizinga. Friesland en de Tweede Wereldoorlog (1996)

I-K

  • D. Kalma. Meistriderskip. De Fryske biweging foar, yn en nei de Dútske bisetting. [Rapport]. [1947]
  • Jasper Keizer. Handlangers van de vijand. Collaboratie in Friesland tijdens de jaren 1940-1945 [1990]
  • Jasper Keizer. Dienen onder het hakenkruis. Friezen in Duitse krijgsdienst (2000)
  • Jasper Keizer. De zwarte wagon. Verraders in Friesland (2007)
    Over o.a. de Landwacht.
  • Jack Kooistra. Een laatste saluut. Fryslân in de oorlog (2005).
    Bevat namen van in Friesland omgekomen personen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Boek  zonder bronvermeldingen; bruikbaar als namenlijst, maar al het verdere dient gecheckt (data, grafnummers, begraafplaatsen).
  • Jack Kooistra. Strijders, onderdrukkers en bevrijders. Fryslân in de oorlog (2005)
    Met namen van omgekomen en/of vermiste geallieerden, Friese militairen aan beide zijden en Duitsers. Boek  zonder bronvermeldingen; bruikbaar als namenlijst, maar al het verdere dient gecheckt (data, grafnummers, begraafplaatsen).
  • Jack Kooistra, Albert Oosthoek. Recht op wraak. Liquidaties in Nederland 1940-1945 [2009]
    David Barnouw, NIOD: “Het is helaas een warrig boek geworden, waarbij elke bewering van de auteurs gecheckt moet worden. Dat kan niet de bedoeling geweest zijn” (BMGN 126(2), Januari 2011)
  • Otto Kuipers. Voor vrijheid en recht. Inventaris van de archieven van de Vereniging “Friesland 1940-1945” en van het door haar verzamelde en verworven documentatiemateriaal (1995)

L-O

  • Aly van der Mark. Zoo gelukkig dat wij elkaar nog hebben. Onze oorlog in brieven, documenten en dagboeken [2015]
    NIOD: “Belevenissen van een Friese familie tijdens de Tweede Wereldoorlog.”
  • Gosse J. Minnema. Dantumadeel in de jaren 1940-1945 [1975].
    Bevat informatie over de toenmalige woonkernen in deze gemeente in Noordoost-Friesland, die in 1975 (vermoedelijk?) bestond uit Birdaard, Broeksterwoude, Danum, De Valom, Driesum, Janum, Kuikhorne, Oostwoud, Rinsumageest, Roodkerk, SijbrandahuisVeenwouden, Veenwoudsterwal (deels), Wouterswoude en Zwaagwesteinde.
  • Jan Kornelis Norg. Het transport van 16 januari 1945 uit Groningen [2011]
    Op 16 januari 1945 worden ca. 110 mannen op last van de Sipo/SD Groningen overgebracht naar het KZ Neuengamme. De meesten behoorden tot één van de verzetsgroepen die actief waren in één van de drie noordelijke provincies. Van hen komen 15 man uit Friesland, ca. 60 uit Groningen en 44 uit Drenthe.
  • Rob Nypels (samenstelling, tekst en eindred. Gerk Koopmans). Geschreven staan hun namen (2000).
    Kunstuitgave; bevat namenlijst van de 616 joodse Friese slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
  • Jan Oosterhoff, Joke Key-Alta, Piet Bode. Gescheurd land. Gaasterlân-Sleat, 1940-1945 (1990)

Q-T

  • C. Reitsma. Tekens aan de weg, tekens aan de wand. Gedenktekens in Friesland ’40-’45 (1980)
  • Ype Schaaf. Dodelijke dilemma’s in het Friese verzet. Het veemgericht en Esmée van Eeghen (1995)
  • [s.n.] Friesland 1940-1945 (1980)
  • [s.n.]. Fryslân frij! [1945]
    Uitgave van de gezamenlijke verzetsorganisaties in Friesland.
  • [s.n.]. Tien jaar Vereniging “Friesland 1940-1945”, 18 april 1945-18 april 1955. [1955]
  • [s.n.] Voor hen die vielen [1945]
    Provinciale herdenking van de gevallen strijders, gehouden op woensdag 12 september 1945.
  • Michiel Hendrik Severein. Alles is gedaan om het recht te vinden. Bijzondere rechtspleging in Leeuwarden 1945-1949 (2017)
    Proefschrift Rotterdam.
  • Jacob Stelwagen. Bommen op Saakstra’s brug. Oorlog en bevrijding in Noordwest-Friesland (2008)
  • Stichting Friesland 1940-1945. Verslag uitgebracht ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan der Stichting “Friesland 1940-1945”, waarin opgenomen het Verslag over de jaren 1966 t/m 1970. [1971]
  • Stichting “Je Maintiendrai-Friesland”. Uittreksels uit de illegale Koerier 1944-1945 [1946]

U-Z

  • Vereniging Friesland 1940-1945,  Provinciale Pers- en Propaganda-Commissie. Strijdend Friesland 1940-1945. Tentoonstellingsgids (1946)
  • J.P. Wiersma. Kriich tsjin frjemdfolk. Tinkboek fan it fryske illegale forset yn’e jierren 1940-1945 (1946)
  • P. Wybenga. Kort overzicht van het verzet in Friesland [ca. 1945]
    Wybenga is de Friese vorm van Wijbenga.
  • P. Wybenga. Mei de rêch tsjin de muorre. Forhalen út it Frysk forset (1965)
  • P. Wijbenga. Bezettingstijd in Friesland.  Deel 1. Weifeling en keus (1970, herdruk 1995)
  • P. Wijbenga. Bezettingstijd in Friesland.  Deel 2. Met de rug tegen de muur (1975, herdruk 1995)
  • P. Wijbenga. Bezettingstijd in Friesland.  Deel 3. Het laatste bedrijf (1978, herdruk 1995)
  • Truus de Witte. Op een onbekende plaats begraven. De April-Meistakingen van 1943, een onderzoek naar oorlogsvermissing (2010)
  • Y.N. Ypma. Friesland annis Domini 1940-’45. Bijdrage tot de geschiedenis van het Georganiseerde Verzet in Friesland (1953)
    Samengesteld in opdracht van de Vereniging Friesland 1940-1945.
  • G.R. Zondergeld. De Friese Beweging in het tijdvak der beide wereldoorlogen (1978)
    Proefschrift Groningen.

Literatuur over legereenheden betrokken bij de gevechten in Fryslân

  • E.H. Brongers. Afsluitdijk 1940. Met de voorafgaande strijd in de noordelijke provincies (1977; 7e herz. en aangevulde druk 2005; e-book 2021)
  • Ab A. Jansen. Wespennest Leeuwarden. De geschiedenis van de strijd van de Duitse nachtjagers en geallieerde luchtmachten boven Noord-Nederland in de jaren 1940-1945. Drie delen. Deel I. 1940-1942  Deel II. Oktober 1942-oktober 1943. Deel III. November 1943-mei 1945 (1976-1978, meerdere herdrukken).
  • [J.R.H. Lagas, A. v.d. Wiel, o.l.v. V.E. Nierstrasz]. De territoriale verdediging van de noordelijke provinciën (1952)
    Hoofddeel III/Deel 2 onderdeel F uit de serie De Strijd op Nederlands Grondgebied tijdens de Wereldoorlog II.
  • Jan J. van der Veer. De luchtoorlog boven Zuidwest-Friesland, 1940-1945 (1977 [2e druk])

Fryslân (per gemeente / plaats in de provincie)

De inwonersaantallen per gemeente stammen uit de CBS-publicatie Bevolking der gemeenten van Nederland op 1 Januari 1942 (1942, blz 25-53);  de bij de gemeenten behorende plaatsen zijn getraceerd in Van Goor’s Aardrijkskundig Woordenboek (1942). De in dat tweede boek genoemde inwonersaantallen per plaats bleken bij nader onderzoek nogal onbetrouwbaar. Ze worden hier dus niet weergegeven. Volgens het CBS groeide de bevolking van 1930 (het jaar van de laatste vooroorlogse volkstelling, met gegevens per plaats) tot 1942 met iets meer dan 15% -al zijn er zeer sterke regionale verschillen (overzicht alle volkstellingen, plus gegevens). Zie voor gemeentelijke herindelingen van na 1945  de Wikipedia-pagina Lijst van voormalige Nederlandse gemeenten.

Achtkarspelen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Achtkarspelen 17.080 inwoners en bestond uit Buitenpost (hoofdplaats), Augustinusga, , Boelenslaan, Drogeham, Gerkesklooster, Harkema-Opeinde, Koten, Lutjepost, Ophuis, Rottevalle, Stroobos (deels, ander deel in provincie Groningen, in 1983 bij Friese deel gevoegd), Surhuisterveen, Surhuizum, Surhuizumermieden, Twijzel, Twijzelerheide en Wildpad.

Akkrum

Literatuur

  • F.J. Harterink. Verslag van mijn internering. Bergum, Wolvega, Leeuwarden, Ameland, Farmsum, 15 april 1945 – 17 januari 1947 (1997)

Ameland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Ameland 2135 inwoners en bestond uit Nes, Ballum, Buren en Hollum.

Online

Literatuur

  • F.J. Harterink. Verslag van mijn internering. Bergum, Wolvega, Leeuwarden, Ameland, Farmsum, 15 april 1945 – 17 januari 1947 (1997)
    Een Friese NSB-er verhaalt over zijn ervaringen in diverse Nederlandse interneringskampen, 246 p.
  • Anna van der Molen. “Vanaf heden is het betreden van het strand weer verboden”. Ameland tijdens de Tweede Wereldoorlog (2010)
    Duitse vertaling: “Von heute ab ist das Betreten des Strandes wieder verboten”. Ameland während des Zweiten Weltkriegs (2010)
  • Gerlof Molenaar, Martin Peters. Erfenis van de Storm – Oorlogsgraven op Ameland (1e dr 2000, 4e gewijzigde druk 2000)

Baarderadeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Baarderadeel 4984 inwoners en bestond uit Mantgum, Baard, Beers, Bozum, Britswerd, Hijlaard, Huins, Jellum, Jouwerd, Lions, Weidum, Oosterlittens, Oosterwierum, Wieuwerd, Winsum en Schillaard.

Barradeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Barradeel 7754 inwoners en bestond uit Sexbierum, Almenum, Firdgum, Klooster-Lidlum, Koehool, Minnertsga, Oosterbierum, Pietersbierum, Roptazijl, Tzummarum, Voorrijp en Wijnaldum.

’t Bildt

Op 1 januari 1942 telde de gemeente ’t Bildt 8724 inwoners en bestond uit Sint-Anna-Parochie, Nieuwe Bildtdijk, Nieuwe Bildtzijl, Oude Bildtdijk, Oude Bildtzijl, St. Jacobi-Parochie en Vrouwenparochie.

Bergum / Burgum

Literatuur

  • F.J. Harterink. Verslag van mijn internering. Bergum, Wolvega, Leeuwarden, Ameland, Farmsum, 15 april 1945 – 17 januari 1947 (1997)
    Een Friese NSB-er verhaalt over zijn ervaringen in diverse Nederlandse interneringskampen, 246 p.

Bolsward / Boazum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Bolsward 6914 inwoners en bestond uit Bolsward.

Online

Literatuur

  • Willem Haanstra. Bolsward in oorlogstijd. Een schokkend relaas over verraad, verzet en verdriet in een kleine stad (2007)
  • Rymke Wiersma en Weia Reinboud (samenst.). Uit het archief van Hylke Wiersma. Voornamelijk van rond de bevrijding voorjaar 1945 (2018)
    Betreft verzet/BS in Bolsward en Hennaarderadeel.

Bozum / Boalsert

Literatuur

  • Meike Jongejan (onderzoek: Douwe Drijver en Alexander Tuinhout). Daarna is het weer donker. Crash Wellington R1397, 25 juli 1941 (2011)
    Verliesregister nr. T1138A. Neergestort tussen Bozum (Boazum) en Oosterwierum (Easterwierrum); bemanning begraven op Noorderbegraafplaats te Leeuwarden. Jeugdboek.

Buitenpost

Dorp in gemeente Achtkarspelen.

Literatuur

  • Biense van der Zwaag. Verhalen en documenten 1940-1945 [circa 2018]
    NIOD: “Met veel scans van persoonlijke documenten uit de oorlogsjaren van Biense van der Zwaag uit Buitenpost, 27 p.”

Dantumadeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Dantumadeel 14.496 inwoners en bestond uit Murmerwoude (Moarrewâld), Akkerwoude, Birdaard, Dantumawoude, De Broek, Driesum, Janum, Rinsumageest, Roodkerk, Sybrandahuis, Valom, Veenwouden, Veenwoudsterwal, Vrijstad, Wouterswoude en Zwaagwesteinde.

Dokkum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Dokkum 5209 inwoners en bestond uit Dokkum. Op 1 januari 1984 is de gemeente met gemeenten Oostdongeradeelen Westdongeradeel samengevoegd en maakt sedertdien deel uit van de gemeente Dongeradeel.

Literatuur

  • W. Bangma … et al.  Ausweis voor Noord Oost Friesland (1965)
    Hierin opgenomen: Het laatste bolwerk is het hart [catalogus van een] tentoonst. ter herdenking van de jaren 1940-1945 in het Admiraliteitsgebouw te Dokkum, 28 april – 8 mei 1965.
  • Anne Hacquebord. Port Natal vice versa. Ervaringen van een gevangene uit de laatste oorlogswinter 1944/45. Fragmenten over het verzet rond Dokkum (1992)
  • Louwrens Hacquebord. Duivelse dilemma’s. Een familie in oorlogstijd [2018]
    Geschiedenis van Tjerk Hacquebord (1905-1972) en Tjerk Hacquebord (1921-2000), twee leden van een familie uit Dokkum, die tijdens de Tweede Wereldoorlog geheel uiteenlopende keuzes maakten.
  • Schregardus. Gods woord als vuur (1949)
    Biografie over Josef Wilhelm Bernard Cohen (1904-1942), markant dominee te Dokkum.  Online informatie over hem (pdf) op Gedächtnisbuch.org.
  • H. de Vries. Bevrijding – Dokkum 1945 [1960]

Dongeradeel

Zie Dokkum, Oostdongeradeel en Westdongeradeel.

Doniawerstal

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Doniawerstal 5860 inwoners en bestond uit Langweer, Boornzwaag, Broek, De Rijlst, Dijken, Doniaga, Finkeburen, Goingarijp, Idskenhuizen, Legemeer, Nijega, Oldeouwer, Oosterhaule, Scharsterbrug, St. Nicolaasga, Ter Oele en Tjerkgaast.

Drachten

Hoofdplaats van gemeente Smallingerland.

Literatuur

  • Sofia Krol, Roel Oostra, Joost de Vries, Jaap van der Wal, Gerrit Zandbergen. Stroffelstiennen voor 15 Joodse Drachtsters (2018)

Elsloo

Literatuur

  • Corien Glaudemans. ‘Ik weet niet of ik jullie nog eens terugzie’. Joodse Hagenaars in Nederlandse ‘werkverruimingskampen’ (juni-oktober 1942) (2021)
    Over honderden Joodse mannen uit Den Haag die in werkkampen in Noord- en oost-Nederland moesten werken, voor ze met hun gezinnen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naar Westerbork gedeporteerd werden. Over o.a. kamp De Landweer in Elsloo (gemeente Ooststellingwerf).

Ferwerderadeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Ferwerderadeel 8720 inwoners en bestond uit Ferwerd, Bartlehiem, Blija, Genum, Hallum, Hogebeintum, Jislum, Leie, Lichtaard, Marrum, Nieuwe Bildtzijl (deels), Nijkerk, Reitsum, Vaardeburen, Vijfhuizen en Wanswerd.

Fochteloo

Literatuur

  • Corien Glaudemans. ‘Ik weet niet of ik jullie nog eens terugzie’. Joodse Hagenaars in Nederlandse ‘werkverruimingskampen’ (juni-oktober 1942) (2021)
    Over honderden Joodse mannen uit Den Haag die in werkkampen in Noord- en oost-Nederland moesten werken, voor ze met hun gezinnen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 naar Westerbork gedeporteerd werden. Over o.a. kamp Ybenheer bij Fochteloo.

Franeker / Frjentsjer

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Franeker 8573 inwoners en bestond uit Franeker en Zevenhuizen. De gemeente is in 1984 samengevoegd met de toenmalige gemeente Franekeradeel en een deel van Barradeel, onder de naam Franekeradeel.  Per 1 januari 2018 samengevoegd met de gemeenten Het Bildt, Menaldumadeel en vier dorpen uit Littenseradeel tot de nieuwe gemeente Waadhoeke.

Online

Literatuur

  • Tjerk Miedema. Franeker in de bezettingstijd. De andere waarheid en toedracht (2012)
  • Rense Schuurmans. Dennenoord en Franeker, 1940-1945. De helletocht die vergeten werd (2013).
    Boek bij onthulling monument bij de psychiatrische inrichting Dennenoord te Zuidlaren ter nagedachtenis aan de deportatie in de Tweede Wereldoorlog van vele patiënten vanuit Zuidlaren naar Franeker.
  • Jacob Stelwagen. Bommen op Saakstra’s brug. Oorlog en bevrijding in Noordwest-Friesland (2008)
    In 2014 verscheen een herziene en vermeerderde herdruk getiteld Franekeradeel 1940-1945. Oorlog en bevrijding in Noordwest-Friesland.
  • Auke Zeldenrust. Kibboets op de klei. Een Joodse droom in Franeker (2022)
    Over Joodse landbouwschool te Franeker, 1934-1942.

Franekeradeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Franekeradeel 4926 inwoners en bestond uit Tzum, Achlum, Boer, Dongjum, Herbajum, Hitzum, Midlum, Koningsbuurt, Ried, Peins, Schalsum en Zweins, De gemeente is in 1984 samengevoegd met een deel van Barradeel en de toenmalige gemeente Franeker onder de naam Franekeradeel.  Per 1 januari 2018 samengevoegd met de gemeenten Het Bildt, Menaldumadeel en vier dorpen uit Littenseradeel tot de nieuwe gemeente Waadhoeke.

Gaasterland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Gaasterland 6114 inwoners en bestond uit Balk, Bakhuizen, Beis, Harich, Mirns, Oudemirdum, Nieuw Amerika, Njjemirdum, Rijs, Ruigahuizen, Sondel, Tacozijl, Vinkeburen en Wijckel. De gemeente is na de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1984 samen met het stadje Sloten en een klein deel van Hemelumer Oldephaerd met de dorpen Elahuizen, Kolderwolde en Oudega opgegaan in de nieuwe gemeente. Deze heette aanvankelijk ook Gaasterland, maar in juni 1985 werd de naam gewijzigd in Gaasterland-Sloten (officieel: Gaasterlân-Sleat).

Online

Gorredijk / De Gordyk

Dorp in toenmalige gemeente Opsterland.

Online

Literatuur

  • Lieuwe Boonstra. Eindstation Terwispel (2020 )
    Over twee Britse bommenwerpers die bij Terwispel neergestort zijn, op respectievelijk 15 augustus 1941 en 8 september 1941. Bij de tweede crask kwamen alle inzittenden om. Zij rusten in Gorredijk.
  • Kerst Huisman. Slits en roggeprip. Opsterland 1940-1945 (1995)
    Over de gemeente Opsterland, waartoe Gorredijk behoort.

Hallum

Dorp in gemeente Ferwerderadeel.

Literatuur

  • Hille Oppedijk, Harry Feenstra. NAMEN uit het verleden, Herinneringen nu (2005)
    Over slachtoffers luchtgevechten.

Harlingen / Harns

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Harlingen 10.301 inwoners en bestond uit Harlingen.

Online

Literatuur

  • H.H. Drost. Harlingen in oorlogstijd (1946)
  • Jan Kornelis Norg. Harlingen en de Tweede Wereldoorlog. Van crisis tot wederopbouw (2005)
  • Bauke S. Posthuma. Tussen de eerste en laatste saluutschoten (2019)
    Over buitenlandse militairen die in de Tweede Wereldoorlog in Harlingen en omgeving zijn begraven.
  • Johan van der Wal. Gebleven. Harlinger zeelieden in WO II (1995)

Haskerland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Haskerland 10.018 inwoners en bestond uit Joure, Haskerdijken, Haskerhorne, Nieuwe Brug, Oudehaske, Snikzwaag, Stobbegat en Westermeer. Na de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1984 is Haskerland samen met de gemeente Doniawerstal opgegaan in de nieuwe gemeente Scharsterland (later Skarsterlân). Alleen een klein deel in het zuidwesten met het dorp Delfstrahuizen is toegevoegd aan de gemeente Lemsterland. Op 1 januari 2014 ging de gemeente Skarsterlân op in de nieuw gevormde gemeente De Friese Meren.

Heerenveen / It Hearrenfean

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Heerenveen 22.275 inwoners en bestond uit Heerenveen, Nieuwehorne, Nijehaske en Oudehorne. Per 1 januari 2014 werd de nieuwe gemeente Heerenveen ingesteld, bestaande uit het grondgebied van de opgeheven oude gemeente Heerenveen uitgebreid met de dorpen Nieuwebrug en Haskerdijken van de gemeente Skarsterlân en het zuidelijk deel van de per 1 januari 2014 opgeheven gemeente Boornsterhem (Akkrum, Nes en Oldeboorn).

Online

Literatuur

  • [H.J. Aarts, D.M. Bunskoeke]. Heerenveen bezet en bevrijd (1985)
  • George de Haan (samenst.). Jan Kruis. 26-03-1904 – 14-04-1945 . “Het lot koos zijn held” (2001, herz.uitgave)
    Over een bij Heerenveen omgekomen verzetsstrijder.
  • Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen 9. Verhalen over vooroorlogse bewoners (2023)
    Verhalen die zich afspeelden in de woningen van joden, zowel voor als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over o.a. Heerenveen.
  • G. de Wolf. Bevrijding “Crackstate”, zaterdag 14 april 1945 [1946].
    Gerlof de Wolf was een bakker, die na het vertrek van de SD de gevangenen uit Crackstate (een state in Heerenveen) bevrijdde. 7p.

Hemelumer Oldephaert en Noordwolde

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde. 5101 inwoners en bestond uit Koudum, Elahuizen, Hemelum, Kolderwolde, Molkwerum, Nijega, Oudega, Scharl en Warns. De gemeente is in 1984 grotendeels opgegaan in de gemeente Nijefurd, deels in de gemeente Gaasterlân-Sleat (dit betrof de streek Noordwolde). In 2011 zijn deze gemeenten opgegaan in de gemeente Súdwest-Fryslân.

Hennaarderadeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Hennaarderadeel 4734 inwoners en bestond uit Wommels, Baijum, Edens, Hennaard, Hidaard, Itens, Kubaard, Lutkewierum, Oosterend, Rien, Spannum, Waaksens en Welsrijp.

Hindeloopen / Hylpen 

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Hindeloopen 896 inwoners en bestond uit Hindeloopen.

Online

Holwerd

Dorp in de toenmalige gemeente Westdongeradeel. Afvaartpunt veer Ameland. In de winter 1944/1945 werden vanuit Holwerd voedseltransporten naar Diemen (N.H.) verzorgd. Kinderen uit Diemen werden naar Holwerd overgevracht om aan te sterken.

Literatuur

  • J.F. Reurekas. Diemen 1940-1945 (1985)

Idaarderadeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Idaarderadeel 6068 inwoners en bestond uit Grouw, Egum, Friens, Idaard, Midsburen, Roordahuizen, Warga, Warstiens en Wartena.

IJlst / Drylst

Op 1 januari 1942 telde de gemeente IJlst 1473 inwoners en bestond uit IJlst.

Literatuur

  • Willem O. Santema and Wim J. Stienstra. They lost their lives at Wymbritseradiel. The last flight of the Stirling EF343 OJ-B (2001)
    Oplage 15 exx. Wymbritseradiel is de Friese naam van de voormalige gemeente Wymbritseradeel (1984-2010), met als hoofdplaats de stad IJlst. Uit omschrijving bij NIOD is het onduidelijk waar dit toestel precies crashte.

Jorwert

Literatuur

  • Bas van Gelder. Nachtboek van een kerkuil (2014, 2e bewerkte druk)
    Dagboekaantekeningen van hervormd predikant Bas van Gelder (1909-1993) tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen hij werkzaam was in het Friese dorpje Jorwert.

Kollumerland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Kollumerland 9768 inwoners en bestond uit Kollum, Burum, Kollumerpomp, Kollumerzwaaq, Munnekezijl, Oudwoude, Triemen, Veenklooster, Warfstermolen, Westergeest, Zwagerbosch en Zwagerveen.

Kornwerderzand

Online

Literatuur

  • B.J. Haijer. 1940. Soldaat op de Afsluitdijk (1983)
  • G.A. Bontekoe. Rondom de slag om de Afsluitdijk (1980)
  • E.H. Brongers. Afsluitdijk 1940. Met de voorafgaande strijd in de noordelijke provincies (1977; 7e herz. en aangevulde druk 2005; e-book 2021)
  • E.H. Brongers. De strijd om de Afsluitdijk (1991)
    Slagveldgids Stelling Kornwerderzand.
  • Ebbens en E. Wijga. Dodendam. De strijd voor en op de Afsluitdijk in de Meidagen van 1940 (1946)
  • Hans Sprakel, Anke Sprakel. ‘Blitzkrieg’. Halte Kornwerderzand (2006)
    De slag om de Afsluitdijk verteld door ooggetuigen.
  • Jacob Topper. De Wonsstelling. Wanhoopslinie voor Kornwerderzand (2010)
    Geschiedenis van de strijd rond de Wonsstelling in Friesland in mei 1940.
  • Drs. J.R. Verbeek. Kazematten op de Afsluitdijk. Den Oever, Kornwerderzand, Wons, Breezand (2013)

Leeuwarden / Ljouwert

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Leeuwarden 56.009 inwoners en bestond uit Leeuwarden.

Online

Literatuur

A-H

  • H. Beem. De Joden van Leeuwarden. Geschiedenis van een Joods cultuurcentrum (1974)
  • Nico Frijda. Post uit Friesland (1984)
    Brieven over gevangenschap en groei naar volwassenheid geschreven door de toen 17-jarige Nico Frijda (1927-2015) tussen augustus en december 1944. Trefwoorden: Jodenvervolging, onderduikers, Leeuwarden.
  • Hans Groeneweg en Alexander Tuinhout. Stadswandeling en fietstocht Leeuwarden. Sporen van oorlog en verzet (2018)
  • M. ter Haar … et al. Bevrijdingsuitgave [1970]
    Uitgave van het Lienward College. Bevat mogelijk informatie over omgekomen personeel en scholieren.
  • F.J. Harterink. Verslag van mijn internering. Bergum, Wolvega, Leeuwarden, Ameland, Farmsum, 15 april 1945 – 17 januari 1947 (1997)
    Een Friese NSB-er verhaalt over zijn ervaringen in diverse Nederlandse interneringskampen, 246 p.

I-J

  • L. de Jong. De overval. Het verhaal van de gelijknamige film (1963, 2e druk)
  • Sal de Jong. Joods leven in de Friese hoofdstad. 1920-1945 voltooid verleden tijd (1970)
  • Salomon de Jong. Joodse oorlogsherinneringen (1940-1945) (1975)
    Over Leeuwarden en Zwolle.
  • Aleida R.H. Jongbloed. Kraakhelder (2019).
    Over de overval op Huis van Bewaring Leeuwarden.
  • Meike Jongejan (onderzoek: Douwe Drijver en Alexander Tuinhout). Daarna is het weer donker. Crash Wellington R1397, 25 juli 1941 (2011)
    Verliesregister nr. T1138A. Neergestort tussen Bozum (Boazum) en Oosterwierum (Easterwierrum); bemanning begraven op Noorderbegraafplaats te Leeuwarden. Jeugdboek.

K-Q

  • Alphons Katan. Slagboom tussen dood en leven. Relaas van een gezin waarvan de ouders werden omgebracht en de zoon miraculeus overleefde (2012)
    Autobiografisch relaas van een joodse man die als jongetje in de oorlog beide ouders verloor. NIOD: Leeuwarden (stad).
  • Hugo Kingmans. Joods monument Leeuwarden (1987)
  • Hans-Peter Klausch. Jakob de Jonge. Aus deutschen Konzentrationslagern in den niederländischen Untergrund (2002)
    Over o.a. Emslandlager Börgermoor en verzet/onderduik in Leeuwarden.
  • J. Kooistra, J.J. Mulder, C. Reitsma (red). Leeuwarders in oorlogstijd. Herinneringen aan de bezetting en bevrijding 1940-1945 (1985)
  • G.J. van der Meij; Ria Efdée (bewerking). Een voorloopige regeling. Dagboek in oorlogstijd (1995)
    Bewerkt dagboek van Leeuwardenaar G.J. van der Meij (1910-1996).
  • Leendert Plaisier, Gerk Koopmans. Leeuwarden 1940-1945. Beeld van een stad in oorlogstijd (1989)
  • Leendert Plaisier, Gerk Koopmans. Leeuwarden [2015]
    Overzicht in woord en beeld van gebeurtenissen in de Friese hoofdstad tijdens de Tweede Wereldoorlog.

R-Z

  • Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. Deel 6 (2020)
    Over huizen en hun bewoners in o.a. Leeuwarden voor en tijdens de oorlog.
  • Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen 9. (…) (2023)
    Over o.a. Leeuwarden.
  • Rie van Rossum en Joh.P.R. Dijkstra. Zo werd Leeuwarden vrij (1945).
  • Ype Schaaf. Laarzen op de Lange Pijp. Leeuwarden in de Tweede Wereldoorlog (1994)
  • [s.n.]. “Bevrijding”, 8 December 1944. [Herinnerings-album van de “overval” op de Strafgevangenis] [1946]
    Samengesteld in opdracht van de Provinciale leiding der Friesche K.P. Boek online beschikbaar.
  • Geale de Vries. Verzetswijk. Iets over de vrijheidsstrijd van de naamgevers aan de Krijn van den Helmschool en de prins Bernhardschool aan de Familie van der Weijstraat te Leeuwarden (1968)
    Geale de Vries is een pseudoniem van P. Wybenga.
  • Hessel de Walle. De mannen van de Overval. Heroïek en tragiek in 26 levensverhalen (2019)
    Minutieuze beschrijving van de Overval enlevensportretten van de 26 overvallers.
  • Arend Jan Wijnsma. De kraak. De overval op de Leeuwarder strafgevangenis, 8 december 1944 [1985]
  • Auke Zeldenrust. De Joodse bruiloft. Een koffer vol oorlogsgeheimen [2018]
    Over holocaustoverlevenden Barend Boers (1910-1979) en Mimi Dwinger (1917-2007)

Leeuwarderadeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Leeuwarderadeel 20.964 inwoners en bestond uit Huizum, Britsum, Cornjum, De Leije, Finkum, Goutum, Haantje, Hempens, Hijum, Jelsum, Kleine Drieromers, Lekkum, Miedum, Snakkerburen, Stiens, Swichum, Teerns, Wijtgaard en Wirdum. In 1944 deels bij Leeuwarden heringedeeld; restant op 1 januari 2018 met een deel van de gemeente Littenseradeel bij Leeuwarden gevoegd.

Lemmer / De Lemmer

Dorp in gemeente Lemsterland.

Online

Literatuur

  • Anne Wielinga, Johan Salverda. De Lemmerboot. Levenslijn tussen Amsterdam en Lemmer (1983)
    Over veerdienst Amsterdam-Lemmer in de bezettingstijd.

Lemsterland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Lemsterland 7634 inwoners en bestond uit Lemmer, Echten, Echtener Brug, Eesterga, Follega, Gietersche Brug en Oosterzee.

Literatuur

  • Evert de Jong. Lemsterland. “Straatnamen” zijn ook… monumenten (1995)

Makkum

Dorp in de toenmalige gemeente Wonseradeel, aan de IJsselmeerdijk.

Literatuur

  • O. Gielstra. Makkum 1939-1945 (2007)
  • Hoeksema en A.P. Aukema-Moora. Makkum, 1940-1945 [1980]

Menaldumadeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Menaldumadeel 10.984 inwoners en bestond uit Menaldum, Beetgum, Beetgumermolen, Berlikum, Blessum, Boxum, Deinum, Dronrijp, Engelum, Klooster-Anjum, Marsum, Schenkenschans, Schingen, Slappeterp en Wier.

Oostdongeradeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Oostdongeradeel 8386 inwoners en bestond uit Metslawier, Aalsum, Anjum, Dokkumer Nieuwe Zijlen, Ee, Engwierum, Jouswier, Lioesens, Morra, Niawier, Nijkerk, Oostmahorn, Oostrum, Paesens en Wetsens.Op 1 januari 1984 is de gemeente met gemeenten Dokkum en Westdongeradeel samengevoegd en maakt sedertdien deel uit van de gemeente Dongeradeel.

Literatuur

Doede Douma en Reinder Tolsma. Vluchtelingen in Oostdongeradeel 1940-1945. (2e gewijzigde herdruk 2019)

Oosterwierum / Easterwierrum

Literatuur

  • Meike Jongejan (onderzoek: Douwe Drijver en Alexander Tuinhout). Daarna is het weer donker. Crash Wellington R1397, 25 juli 1941 (2011)
    Verliesregister nr. T1138A. Neergestort tussen Bozum (Boazum) en Oosterwierum (Easterwierrum); bemanning begraven op Noorderbegraafplaats te Leeuwarden. Jeugdboek.

Ooststellingwerf

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Ooststellingwerf 16.124 inwoners en bestond uit Oosterwolde, Appelscha, Bovenweg, Donkerbroek, Elslo, Fochtelo, Haule, Haulerwijk, Jardinga, Klazinga, Koudenburg, Laag Duurswoude, Langedijke, Makkinga, Nieuw-Weper, Nijeberkoop, Oldeberkoop, Oud-Appelscha, Petersburg, Twijtel-Middelburen, Weper en Westeinde.

Opsterland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Opsterland 20.055 inwoners en bestond uit Beetsterzwaag, Allardsoog, Bakkeveen, Beets, Bisschop, Dalen, Duurswoude, Frieschepalen, Gorredijk, Groot Wijngaarden, Haneburen, Hemrik, Hemrikerverlaat, Jonkersland, Klein Groningen, Klidse, Kortezwaag, Langezwaag, Lippenhuizen, Luxwoude, Moerdiepwarren, Nieuwevaart, Olterterp, Oosterend, Pietersburen, Puntpaal, Seinden, Sigerswoude, Terwispel, Tijnje, Tijnje Warren, Uilesprong, Ureterp, Valom, Voorwerk, Vosseburen, Wijnjeterp en Wilp.

Oudehorne / Aldhoarne

Dorp in de toenmalige gemeente Heerenveen.

Literatuur

  • Foppe de Boer, Lieuwe Boomstra en Yme de Jong. Een Brits litteken in Friese bodem. De fatale teloorgang van de Lancaster W4108 boven Oudehorne op 14 september 1942  (1992)

Pingjum

Dorp in de toenmalige gemeente Wonseradeel.

Literatuur

  • [K. Vriesema]. Hoe Pingjum bevrijd werd. Brief aan mijn dienstmakker 1914-1918 [1947]

Rauwerd / Raerd

Literatuur

  • G.D. Boerlage, Marie Boerlage (Willem Hansma (red.). Een Friese pastorie in oorlogstijd. Herinneringen en brieven van het gezin Boerlage (2012)
    Herinneringen van de in het verzet actieve predikant Gerrit Daniël Boerlage (1898-1982) en zijn vrouw Marie Boerlage (1899-1967) uit Rauwerd.

Rauwerderhem

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Rauwerderhem 2656 inwoners en bestond uit Rauwerd, Deersum, Irnsum, Poppingawier, Sijbrandaburen en Terzool.

Rotstergaast

Dorp in de toenmalige gemeente Haskerland. In 1984 bij Skarsterlân, sinds 2014 bij De Friese Meren.

Literatuur

  • Sijmen Duursma. Rotstergaast ’43-’45 (2010)
    Over onderduik en verzet.

Schiermonnikoog

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Schiermonnikoog 612 inwoners.

Literatuur

  • [s.n] Vredenhof (1998)
    Begeleidend boekje bij de in het Bezoekerscentrum Schiermonnikoog gehouden tentoonstelling, georganiseerd de Cultuur-Historische Vereniging “’t Heer en Feer”
  • Sietse van der Hoek. Vredenhof – Rustplaats voor drenkelingen op Schiermonnikoog (2003)
  • Arend J. Maris. Doorgehaald, maar niet uitgewist. Levensverhalen van eilandbewoners die tussen 1940-1945 door oorlogsgeweld, waar ook ter wereld, zijn omgekomen [2021]

Sexbierum

Dorp in gemeente Barradeel.

Literatuur

  • [J. Hoekstra]. Klaprozen in een koolzaadveld (2010)
    Ondertitel op omslag: Een Fries gezin tijdens en na de april-meistaking in 1943. Trefwoord: Sexbierum.

Skarsterlân / Scharsterland

Gemeente ontstaan in 1984 na fusie van de gemeenten Doniawerstal en Haskerland met een deel van Utingeradeel (de dorpen Akmarijp en Terkaple) en het dorp Nieuwebrug (voorheen gemeente Heerenveen). In 1994 opgegaan in de nieuwe gemeente De Friese Meren.

Literatuur

  • Sijmen Duursma. Rotstergaast ’43-’45 (2010)
    Speelt zich volgens NIOD af in Skarsterlân, over onderduik en verzet.

Sloten / Sleat

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Sloten 634 inwoners en bestond uit Sloten.

Smallingerland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Smallingerland 17.102 inwoners en bestond uit Drachten, Boornbergum, Drachtsteroompagnie, Folgeren, Houtigehage, Kortehemmen, Nijega, Opeinde, Oudega, Rottevalle, Scheiding, Tieke, Veenhoop en Wilgen.

Sneek / Snits

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Sneek 17.637 inwoners en bestond uit Sneek.

Online

Literatuur

  • Jantje Bazuin. Theesurrogaat voor Sneek. Joodse kinderen overleefden de oorlog (2006)
  • H. Beem. De joodse gemeente te Sneek (1999)
  • A. Booij. De Waag staat in brand. Sneek en omstreken 1940-1945 (1995)

Stavoren / Starum / Staveren

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Staveren 906 inwoners en bestond uit Staveren.

Literatuur

  • Vic C. Klep. Noodlanding bij Stavoren met de Halifax LL 294 van de Royal Air Force (2002)
    Oplage 80 exx.

Súdwest-Fryslân

Gemeente op 1 januari 2011 ontstaan uit fusie van de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wonseradeel (Wûnseradiel) en Wymbritseradeel (Wymbritseradiel). Op 1 januari 2014 uitgebreid met een deel van de voormalige gemeente Boornsterhem (Boarnsterhim), te weten de dorpen Deersum, Poppingawier, Rauwerd, Sijbrandaburen en Terzool. Op 1 januari 2018 verder uitgebreid met een deel van de opgeheven gemeente Littenseradeel (Littenseradiel); de dorpen Bozum, Britswerd, Edens, Hennaard, Hidaard, Itens, Kubaard, Lutkewierum, Oosterend, Oosterwierum, Rien, Roodhuis, Waaxens, Wieuwerd en Wommels.

Tacozijl

Dorp in gemeente Gaasterland.

Literatuur

  • [s.n.] Het spoor terug – Korte beschrijving van de Joodse geschiedenis in de gemeente Lemsterland (1996)

Terschelling

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Terschelling 3270 inwoners en bestond uit Westerschelling, Formerum, Hoorn, Kinnum, Landerum, Lies, Midsland en Oosterend. Tot  en met 1941 bij Noord-Holland; vanaf 1942 bij Friesland / Fryslân.

Literatuur

  • Bert van den Hoed. De man die nee zei. Een kleine oorlogsgeschiedenis van Terschelling [2021]
    NIOD: “Reconstructie van een dramatische gebeurtenis op 30 augustus 1944 op Terschelling, waarbij het enige dodelijke slachtoffer tijdens WO II op het eiland viel.” Over Jan Herman Lammerts (Lammert) van Bueren, die weigerde zijn paard af te staan aan een Duitse soldaat.
  • Henk van Kolck. Longway. Het geallieerde kerkhof West-Terschelling (2007, 2 e herz. druk)
  • P. van Leeuwen. Terschelling en zijn rol in de luchtoorlog. “Tigerstelling” (1995)
  • Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners 5 (2019)
    Verhalen die zich afspeelden in de woningen van joden, zowel voor als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over onder meer Terschelling.
  • Jan M. Smit. Stelling Terschelling. Het eiland voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (2017)
  • Johan van der Wal. ‘Zij zijn niet waarlijk dood…’ Terschellinger zeelieden in de Tweede Wereldoorlog (2001)
  • Johan van der Wal. ‘We vieren het pas als iedereen terug is’. Terschelling in de Tweede Wereldoorlog (2007)
    Proefschrift Groningen, online beschikbaar.

Terwispel

Literatuur

  • Lieuwe Boonstra. Eindstation Terwispel (2020 )
    Over twee Britse bommenwerpers die bij Terwispel neergestort zijn, op respectievelijk 15 augustus 1941 en 8 september 1941. Bij de tweede crask kwamen alle inzittenden om. Zij rusten in Gorredijk.

Tietjerksteradeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Tietjerksteradeel 17.644 inwoners en bestond uit

Bergum, Eernewoude, Eestrum, Garijp, Giekerk, Halligen, Hardegarijp, Harste, Hoogzand, Iniaheide, Kleinegeest, Kuikhorne, Oenkerk, Oostermeer, Oudkerk, Nijland, Quatrebras, Rijperkerk, Schuilenburg, Siegerswoude, Suameer, Suameerderheide, Suameerdertieke, Suawoude, Tietjerk, , Veenwoudsterwal, Wijns, Witveen en Zevenhuizen.

Literatuur

  • Eize de Boer, Houkje Rijpstra, Auke Steegstra. Tekens van toen in Tytsjerksteradiel. 1940-1945. Herinneringen, feiten, verhalen (1995, 95 p.)
  • P.V.J. van Rossem. Tietjerksteradeel 1940/1945 (1995, 451 p.)

Utingeradeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Utingeradeel 5035 inwoners en bestond uit Oldeboorn, Akkrurm, Akmarijp, Nes, Terhorne en Terkaple.

Vlieland

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Vlieland 524 inwoners en bestond uit het dorp Oostvlieland. Tot en met 1941 bij Noord-Holland; vanaf 1942 bij Friesland / Fryslân.

Literatuur

  • Heinz Junge. Vlieland. Interneringskamp voor Duitse tegenstanders van Hitler, 1938-1940 [ca. 1983].
    Bescheiden boek (32 p.), in NIOD-bibliotheek.

Westdongeradeel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Westdongeradeel 7526 inwoners en bestond uit Ternaard, Betterwird, Bornwird, Brantgum, Foudgum, Haard, Hantum, Hantumhuizen, Hiaure, Holwerd, Moddergat, Nes, Schoor, Vischbuurt, Waaxens en Wierum. Op 1 januari 1984 is de gemeente met gemeenten Dokkum en Oostdongeradeel samengevoegd en maakt sedertdien deel uit van de gemeente Dongeradeel.

Weststellingwerf

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Weststellingwerf 19.248 inwoners en bestond uit Wolvega, Beul, Beulerveld, Blesdijke, Blesdijkerveld, Blesse, Finkega, Finkegase Veld, Gracht, Hoeve, Langelille, Miente, Monnikenburen, Nijeholtwolde, Nijelamer, Noordwolde, Nyeholtpade, Nye Trijne, Oldeholtpade, Oldeholtwolde, Oldelamer, Oldetrijne, Oosterse Veld, Peperga, Scheene, Scherpenzeel, Slijkenburg, Sonnega, Spanga, Steggerda, Steggerdase Veld, Ter Idzerd, Westerse Veld, Wilhelminaoord, Willemsoord en Zandhuizen.

Literatuur

  • Ike Naafs Loman en Geert Lantinga (samenst.). 10 en 11 mei 1940. De Westhoek van de gemeente Weststellingwerf geëvacueerd (2015)

Wijmbritseradeel / Wymbritseradeel 

Gemeente rondom gemeenten IJlst en Sneek; gemeentehuis in Sneek. Op 1 januari 1942 telde de gemeente Wijmbritseradeel 11.802 inwoners en bestond uit Oudega, Abbega, Blauwhuis, Folsgare, Gaastmeer, Gauw, Goënga, Heeg, Hommens, Idzega, IJsbrechtum, Indjjk, Jutrijp, Loënga, Lytshuizen, Nieuwe Zijl, Nijhuizum, Nijland, Offingawier, Oosthem, Oppenhuizen, Osingahuizen, Sandfirden, Scharnegoutum, Smallebrugge, Tirns, Tjalhuizum, Uitwellingerga, Vijfhuis, Westhem, Wolsum, Woudsend, Ypecolsga en Zuidend.

Op 1 januari 1984 samengevoegd met gemeente IJlst tot nieuwe gemeente Wymbritseradeel. Op 1 januari 1986 is naam gewijzigd in Wymbritseradiel; op 1 januari 2011 gefuseerd met de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek en Wonseradeel tot de gemeente Súdwest-Fryslân.

Literatuur

  • Willem O. Santema and Wim J. Stienstra. They lost their lives at Wymbritseradiel. The last flight of the Stirling EF343 OJ-B (2001)

Wolvega / Wolvegea / Wolvege

Hoofdplaats van de gemeente Weststellingwerf.

Literatuur

  • F.J. Harterink. Verslag van mijn internering. Bergum, Wolvega, Leeuwarden, Ameland, Farmsum, 15 april 1945 – 17 januari 1947 (1997)
    Een Friese NSB-er verhaalt over zijn ervaringen in diverse Nederlandse interneringskampen, 246 p.
  • [Gemeente Weststellingwerf, Afdeling Onderwijs (samenst.)]. Opdat wij nooit vergeten… Het verzet in Wolvega en omgeving, 1940-1945 (1994).
  • Vereniging Friesland 1940-1945. Opdat wij nooit vergeten … Tekst der toespraken gehouden in de rouw- en herdenkingsdienst op donderdag 3 januari 1946 in de Ned. Herv. Kerk te Wolvega, ter gedachtenis aan Hendrik Mulder en Barend Slettenaar (1946)

Wons

Dorp in gemeente Wonseradeel; Wonsstelling (mei 1940).

Literatuur

  • Jacob Topper. De Wonsstelling. Wanhoopslinie voor Kornwerderzand (2010)
    Geschiedenis van de strijd rond de Wonsstelling in Friesland in mei 1940.
  • Drs. J.R. Verbeek. Kazematten op de Afsluitdijk. Den Oever, Kornwerderzand, Wons, Breezand (2013)

Wonseradeel / Wûnseradiel

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Wonseradeel 12.869 inwoners en bestond uit Witmarsum, Allingawier, Arum, Breezand, Burgwerd, Dedgum, Engwier, Exmorra, Ferwoude, Gaast, Greonterp, Hartwerd, Hichtum, Hieslum, Idsegahuizen, Kimswerd, Kornwerd, Kornwerderzand, Lollum, Longerhouw, Makkum, Oldeklooster, Parrega, Piaam, Pingjum, Schettens, Schraard, Tjerkwerd, Ugoklooster, Wons en Zurich. In 1987 werd de naam gewijzigd in Wûnseradiel. Per 1 januari 2011 is die gemeente gefuseerd met de gemeenten Bolsward, Sneek, Nijefurd en Wymbritseradeel. De naam van de nieuwe gemeente is Súdwest-Fryslân.

Workum / Warkum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Workum 3837 inwoners en bestond uit Workum en ’t Heidenschap.

Literatuur

  • Jan Pieter Dykstra Hzn. OZO-koeken. Workum in WO II, een kroniek in fragmenten (2010)

Woudsend

Dorp in de toenmalige gemeente Wijmbritseradeel.

Literatuur

  • Jan J. de Vries. Woudsend en Woudsenders in oorlog en verzet (1995)

 

Bronnen: eigen collectie, catalogus bibliotheek NIOD en Koninklijke Bibliotheek
Samenstelling: Bart FM Droog