Groningen

online 19-03-2023; versie 09-05-2023

Bronnen voor Tweede Wereldoorlog-onderzoek; online en boeken

Groningen (algemeen, hele provincie)

Online

• Beeldbank Groningen
  Bevat beeldmateriaal uit de archieven van tal van Groninger instellingen
• Groningen4045.nl
  Informatieve site bij 75ste (+1) herdenking bevrijding
• Groninger Archieven
  Regionaal Historisch Centrum
• Historisch Archief Midden-Groningen
  Historisch documentatiecentrum van de in 2018 ontstane gemeente Midden-Groningen
• Historische Kring Menterwolde
  De gemeente Menterwolde bestond van 1990 tot en met 2017, met de dorpen Beneden Veensloot, Borgercompagnie (gedeeltelijk), Boven Veensloot, Duurkenakker, Korengarst, Meeden, Muntendam, Noordbroek, Spitsbergen, Stootshorn, Tripscompagnie (gedeeltelijk), Tusschenloegen, Tussenklappen, Uiterburen en Zuidbroek.
• Joods Groningen
  Met onder meer slachtofferlijsten van Joden uit de provincie Groningen
• Lijst van alle omgekomen of begraven Duitse militairen of burgers in de provincie Groningen.
  Betreft doden 1940-1945. Samenstelling Ties Groenewold, Oorlogsmuseum Middelstum.
• Nazaten de Vries
  Geschiedenis en genealogie van het Groningerland – met apart deel voor Wereldoorlogen.
• Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen
  Erfgoedinstelling voor informatie en documentatie over de Tweede Wereldoorlog in stad en provincie Groningen.
• Oorlogsmuseum Middelstum
  Collectie met veel materiaal uit/informatie over het noordelijk kustgebied.

Literatuur

Alleen boeken en studies zijn opgenomen; afzonderlijke kranten- en tijdschriftenartikelen niet. A-Boi

• J.N.T. van Albada; H. Vrielink. Joden in Groningen. [Catalogus van de tentoonstelling gehouden in het] rijksarchief [in de provincie Groningen], … 15 maart – 15 april [1971] …, [en in het] provinciehuis [te Groningen], … 26 april -28 mei [1971] enz. [1971]
• Pieter Albers. Gevangen in het veen. De geschiedenis van de Emslandkampen. 15 onbekende Duitse concentratiekampen langs de grens van Groningen en Drenthe [2018]
• E.A.J. Ast-Boiten, Robert Boxem, Jouke Nijman, Scarlett van Pelt, Ben Prinsen. Zoektocht naar een joods verleden. Drie routes door Groningen en Drenthe (1997)
• A.C. Bakker,  J.J.M. Onderwater. Ongewone tijden. Groningen en de Groningers in de Tweede Wereldoorlog (1995)
• Alet Bakker. ‘Verzet’. Analyse van een amateurfilm uit 1947 over het Gronings verzet (1994)
• Hans Beukema. Oorlog aan Eems & Dollard (2007)
• Hans Beukema. Bevrijdingsverhalen 1945 (2017)
• Hans Beukema. De Canadezen. Hun opmars door Europa tot Pocket Delfzijl (2020)
• Ger J. Blijham, Maarten Bunt, Otto S. Knottnerus, Jouke Nijman, Cees Stolk, Harm van der Veen. Het Oldambt. Mensen en landschap door de eeuwen heen. Dl. 9. Het Oldambt in de oorlog (2002)
• J.A. Bodewes. Buigen en barsten. De oorlog 1940-1945 in Noord-Nederland (1991)
  Over Drenthe en Groningen.
• Edward Boersma. Courage born of faith …An account of survival under the Nazi Yoke… (2018)
  Over een familie Boersma uit de noordelijke provincies.
• E.A.J. Boiten, Jan F.J. van den Broek, Swier Broekema. Groningen in oorlogstijd. Aspecten van de bezettingsjaren 1940- 1945 (1980)

Bol-Bur

• Hen Bollen, Paul Vroemen. Canadezen in actie.  Nederland najaar ’44 – voorjaar ’46 (1994)
• A.M.C. Bolt-van der Laan. Brieven uit Tasmanië. Het verzet, de zoektocht naar vrijheid en een groot geheim (2008)
  Groninger Archieven: “Over een groep Groningse verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog die na de oorlog besluit te emigreren naar Tasmanië. Geeft informatie over Groningen van voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.”
• Nico de Both. Het Scholtenshuis 1940-1945 (2008)
  Het aan de Grote Markt gelegen Scholtenhuis, ook bekend als Scholtenshuis, was het hoofdkwartier van de regionale afdeling van de SD.
• P.J. Bouman. De April-mei-stakingen van 1943 (1950)
• Monique Brinks. Het Scholtenhuis 1940-1945. Deel 1: Daden (2009)
• Monique Brinks. Het Scholtenhuis 1940-1945. Deel 2: Daders (2013)
• Monique Brinks. Het Scholtenhuis 1940-1945. deel 3a: Vlucht (2015)
• Monique Brinks. Het Scholtenhuis 1940-1945. deel 3b: Berechting (2015)
• Monique Brinks, Jack Kooistra, Auke Piersma. Represailles in Groningen, 1940-1945. In de schaduw van het Scholtenhuis. Represailles: gewapend verzet en bloedige wraak (2013)
• Swier Broekema [et al.] Verzet in Groningen (1986)
• E.H. Brongers. Afsluitdijk 1940. Met de voorafgaande strijd in de noordelijke provincies (1977; 7e herz. en aangevulde druk 2005; e-book 2021)
• Nico Buiten, Harm van der Veen, Herma Vinke. Zes maal mei. De Groninger veenkoloniën in de tweede wereldoorlog (1985)
• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)
  De voormalige gemeente De Marne (1990-2018) bestond uit zo’n 20 dorpen in Noordwest-Groningen.

D-G

• Willem Diemer. Na veertig jaar: Berlijnse brieven 1943. Een kleine bijdrage tot de geschiedenis van het verzet in Groningen (1983)
• Wiebe Dijkstra. De wethouders in de provincie Groningen in de bezettingsjaren 1940 – 1945 (1979)
• W. Domburg. Overzicht van namen van joodse families in de serie ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen met hun woonplaatsen en onderlinge verwantschappen’ (2010)
• Harm Doornbos, M.H. Huizinga. Van Canada tot Dollard tou… De bevrijdingsgevechten aan Eems en Dollard. 15 april – 2 mei 1945 (1985)
• Johan van Gelder, Terug van weggeweest. Getuigenissen over en uit joods Groningen in de jaren dertig en veertig plus razzialijsten met 3064 namen (1993)
• Johan van Gelder. Het schandaal. De ‘aanpassing’ van het Nieuwsblad van het Noorden (2001)
• Johan van Gelder, Bram van Adelsbergen, Henry Benjamin, Arje Cohen. De struikeldrempel. Niet vergeten (2016)
  De auteurs behandelen de lotgevallen van hun Joodse familieleden en bekenden voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.
• Johan van Gelder. De Vernietiging. Ieder mens heeft een naam (2020)
  Lijst van de uit Groningen afkomstige Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Nazi’s omgebracht werden. Met een kritische beschouwing over de Nederlandse herdenkingscultuur.

H-Hil

• Isidor van der Hal. Het mesje. De oorlog van een joods Groninger arts (1994)
• H. Hamburger, J.C. Regtien. Sporen van een joods verleden in Noordwest Groningen (1995)
  De geschiedenis van de joodse gemeenschap in Noordwest Groningen, met lijst van gedeporteerden.
• H. Hamburger en J.C. Regtien. Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Groningen. Alsmede algemene oorlogsmonumenten waarop joodse namen voorkomen (1998)
• Elze ter Harkel. Ten Oorlog! Albert ter Harkel. Tweede Wereldoorlog 1940-1945. Interbellum. Deel 2 van een familiekroniek (2020)
  Over de Groninger familie Ter Harkel.
• Ron van Hasselt. Naar Polen. Bodem van herinnering. Grond van herdenking (2021)
• Ron van Hasselt. Uitgesloten. Schetsen van wat er gebeurde met de Groninger Joodse gemeenschap in en na de tweede wereldoorlog (2022)
• Frank von Hebel. Stemmen van de bevrijding. 75 jaar vrijheid in Groningen (2020)
• Jon Helder. Naar huis via de hel. De geschiedenis van Theo van der Laan 1939-1945 (2002)
  Uit de catalogi en databases wordt niet duidelijk wie of wat Theo van der Laan was of aan welke plaats hij te koppelen is.
• Martin Hillenga. 40-45 Groningen. Bevrijding provincie Groningen (2015).
  Fotoboek met tekst.

Hov-Hul

• Geert C. Hovingh, Annemarie van IJsendoorn. Over het hoofd gezien. Recent gevonden beelden van een joodse familie, 1940-1945 (2009)
  Betreft de in Drenthe ondergedoken Groninger (?) Joodse families Van Dam en Kater.
• Ettie Huizing, Sietse Huizingh, Harm Reinders ; Ad A.J. Mulder, Harm Reinders (red.). De nadagen van het verzet (1990)
• M.H. Huizinga. Maple Leaf Up. De Canadese Opmars in Noord-Nederland april 1945 (1980).
  Over Drenthe, Groningen en Friesland.
• M.H. Huizinga. Met de blik naar boven. Groningen en omstreken tijdens oorlogsgevaar (1995)
• Sietse Huizingh, Peter van IJsselmuiden, Hetty Kamphuis. De illegaliteit in de provincie Groningen, 1940-1945 (1979)
  Doctoraal-werkcollege.
• Tim Hulzebos. Vrijheid vieren. Verhalen uit de provincie Groningen 1940-1945 (2012)

J-L

• Ies Jacobs, Tiny Kuiper. Ies Jacobs, overleven een kunst. Levensschets & oorlogsherinneringen (2007)
  Bevat verwijzingen naar de onderduikperiode in de provincie Groningen van de auteur Ies Jacobs.
• Christ Klep, Ben Schoenmaker. De bevrijding van Nederland, 1944-1945. Oorlog op de flank (1995)
• Egge Knol. De bevrijdingsrok in Groningen (2020)
• Jack Kooistra, Albert Oosthoek. Recht op wraak. Liquidaties in Nederland 1940-1945 [2009]
  David Barnouw, NIOD: “Het is helaas een warrig boek geworden, waarbij elke bewering van de auteurs gecheckt moet worden. Dat kan niet de bedoeling geweest zijn” (BMGN 126(2), Januari 2011)
• Jan Kooistra.  De wolf ging rond. De tweede wereldoorlog en het Zuidelijk Westerkwartier, achtergronden en aspecten [s.a.]
• J. Kraak. Hak, pak en zak. Traditionele joodse beroepen op het platteland van Noordoost-Nederland (2013)
• Bert Kraan. “Opdat wij niet vergeten” 1940-1945. Rondrit langs oorlogsmonumenten in Oost Groningen (2015)
• Franz Lenselink. Sporen van strijd in de provincie Groningen, 1945-2000 (1995)
• Han Lettinck. De Joodse begraafplaatsen in de provincie Groningen. Klein en groot zijn daar gelijk (2009)
• P.G. van Loon-de Roover. Het verzet door de ogen van een stille kracht. Een biografie van Theus de Ruig / Piet Surrogaat (2017)
  Over verzetsman uit provincie Groningen.
• Roel Loots. Vijftig jaar vrij (1995)
  Bundeling van een aantal krantenartikelen rond de bevrijding van Noord-Nederland in mei 1945.
• Hidde J. Luining. Veroordeeld tot graver. Graven voor de O.T. in Noord-Nederland 1940-1945 (1991)
  Beschrijving van de ervaringen van door de Duitse bezetters gedwongen te werk gestelde Nederlanders in Drenthe, Gelderland en Groningen.
• Jan Lutterop. De jodenvervolging in de provincie Groningen gedurende de jaren 1940-1945 (1979) Doctoraal-werkcollege.

M-R

• Mieke Meiboom. Foute Groningers? Berechting van collaboratie, oorlogsgerelateerde misdaden en internationale oorlogsmisdaden in Groningen, 1945-1951  (2019)
• J. Meijer. Jood en jodendom in Stad en Ommelanden. Joods supplement op het “Nieuw Groninger woordenboek” van K. ter Laan (1984)
• Willem Molema. Valse Diagnoses. De Tweede Wereldoorlog in Noord-Nederland. Tien artsen in een wereld van list en bedrog (2020)
• Anna van der Molen, Jona van Keulen (red); Wim Orsel (research). Lesbrief ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in Oldambt’ (2016)
• Jan A. Niemeijer. Groningen 1940-1945 (1983, diverse herdrukken).
  Fotoboek met tekst.
• Alie Noorlag. Hermann Johannes Conring. Trouw aan een misdadig systeem ]2021]
  Over Hermann Johannes Conring (1894-1989), Duitse jurist die in de jaren 1940-1945 als gedelegeerde van de Duitse bezettingsmacht fungeerde. Betrokkenf bij Jodenvervolgingen in provincie Groningen en de executies bij de April-meistakingen 1943.
• Jan Kornelis Norg. Het transport van 16 januari 1945 uit Groningen [2011]
  Op 16 januari 1945 worden ca. 110 mannen op last van de Sipo/SD Groningen overgebracht naar het KZ Neuengamme. De meesten behoorden tot één van de verzetsgroepen die actief waren in één van de drie noordelijke provincies. Van hen komen 15 man uit Friesland, ca. 60 uit Groningen en 44 uit Drenthe.
• Stefan van der Poel. De betekenis van de Duitse joden voor stad en provincie Groningen. Migratiebewegingen in de Eems-Dollard Regio (2009)
  Fransemalezing, 16p.
• W.Rinsma. Vervoer te water in de provincie Groningen, 1940-1945 [1979]
  Doctoraal werkcollege.
• Jan de Roos. Faber & zoons. Een familiebedrijf in terreur (2022)
  Over de Joden- en verzetsmensenjagers Piet en Klaas Carel Faber uit Haarlem, die ook in ’t Gooi, Groningen, Drenthe en Friesland actief waren.
• Wim A.H. Rozema. ‘Wij zijn met de heele familie in de trein, wij gaan!’ (2019)
  Over de deportatie van joodse inwoners in Oost-Groningen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

S-T

• Luut van ’t Sieltje. Het begon in een uitgeroeid nest. Gebeurtenissen uit de jaren 1940-1945 in de Groningen contreien (1989).
  Autobiografie.
• [s.n]. Groningen in vuur en puin (1945)
• [s.n.]. 60 x ’40-’45 = 2000. 60 Groningers over de Tweede Wereldoorlog. Herinneringen, impressies, gedachten (2000)
• Johan Steendam. Zij kwamen uit Polen en vochten voor vrijheid: Poolse militairen streden ook in Nederland. Een vergeten hoofdstuk uit de vaderlandse geschiedenis (1998)
  Doctoraalscriptie.
• Henk Steenge, Frank Storm. De N.S.B. in Groningen van 1940 tot 1945 (1979)
  Doctoraal werkcollege.
• Stichting Oorlogs- en Verzetsmateriaal Groningen. Bevrijd! Kleine grote herinneringen aan de bevrijding (2006)
  Herinneringen van Groningers (stad en provincie) die als kind de oorlog hebben meegemaakt.
• Siet Tammens. Een onverzettelijke Groningse vrouw. Het levensverhaal van Siet Tammens (2000).
• Aaron Tromp. Memories of a Potato Thief. The extermination of a Dutch Jewish Family 1940-1945 (2013)
  Over de Joodse familie Tromp en aanverwante families uit stad en provincie Groningen. Tekst in Engels en Hebreeuws.

V

• Vereniging van Groningse Oud-Illegale werkers (red). Hoe Groningen streed. Provinciaal gedenkboek van het verzet, 1940-1945 [1951]
  Bevat name en portretten van omgekomen verzetsmensen.
• Harald Venhuis. De Joods-etnische zuivering van de provincie Groningen 1942-1943 (1999)
• J.H. de Vey Mestdagh. Overzicht van bronnen betreffende de Joden in de provincie Groningen (1976)

W-Z

• Foppe Walters. Politiecommissaris Van den Hof en het Scholtenhuis (I). De wegvoering van de Joden uit het Oldambt.  De periode tot april 1944 (2020)
  Tijdens de laatste drie oorlogsjaren speelde politiecommissaris Klaas Coenraad van den Hof (1899-1947) een leidende rol bij de wegvoering van de Joden uit het Oldambt.
• Foppe Walters. Politiecommissaris Van den Hof en het Scholtenhuis (II) Jodenjacht en de strijd tegen het verzet in het Oldambt. De periode vanaf april 1944 (2020)
• Ruud Weijdeveld. Het communistische verzet in Groningen 1940-1945 (2 delen, 2014)
• Jurjen Weemstra, Bettie Jongejan, Martin Hoving en Truus de Witte. Slachtoffers van willekeurige terreur. Gezichten en verhalen van de April-Meistakers in Groningen in 1943 [2013]
• Ellis van Wees. Toen verduistering verplicht was! Groningers in de oorlog (1995)
  Verhalen, oorspronkelijk gepubliceerd in het Nieuwsblad van het Noorden, n.a.v. de 50ste bevrijdingsdag, mei 1995.
• Sipke de Wind. Nieuwe kijk op Duitse inval in Groningen. 10 mei 1940 (2016)
• Truus de Witte. Op een onbekende plaats begraven. De April-Meistakingen van 1943, een onderzoek naar oorlogsvermissing (2010)
• Petra Wolthuis. Er hoeft er maar één te beginnen. De april-meistaking 1943 [2018]
• Jannie van Zanten, Goffe F. Miedema (samenst). Onze trein ging naar het Noorden (2015)
  Verhalen van Limburgers die in 1945 werden geëvacueerd naar Drenthe en de provincie Groningen.

Literatuur over legereenheden betrokken bij de gevechten in Groningen

• E.H. Brongers. Afsluitdijk 1940. Met de voorafgaande strijd in de noordelijke provincies (1977; 7e herz. en aangevulde druk 2005; e-book 2021)
• J.B. Dickie, G.E.M. Ruffee. The history of the 14 field regiment. Royal Canadian artillery 1940-1945 (1945)
• Jan Hoffenaar; Faye M. Kert. The sweetest spring. Heureux printemps. De mooiste lente (1988)
  Groninger Archieven: “Boek uitgegeven ter gelegenheid van een tentoonstelling (geopend op 10 mei 1988) georganiseerd door Canadian War Museum, het Koninklijk Nederlands Leger- en Wapenmuseum en de Sectie Militaire Geschiedenis. Bevat veel foto’s van de opstellingen in de expositie.”
• Ab A. Jansen. Wespennest Leeuwarden. De geschiedenis van de strijd van de Duitse nachtjagers en geallieerde luchtmachten boven Noord-Nederland in de jaren 1940-1945. Drie delen. Deel I. 1940-1942  Deel II. Oktober 1942-oktober 1943. Deel III. November 1943-mei 1945 (1977-1978, meerdere herdrukken).
• [J.R.H. Lagas, A. v.d. Wiel, o.l.v. V.E. Nierstrasz]. De territoriale verdediging van de noordelijke provinciën (1952)
  Hoofddeel III/Deel 2 onderdeel F uit de serie De Strijd op Nederlands Grondgebied tijdens de Wereldoorlog II.
• Thom Peeters. De eerste Poolse pantserdivisie in Nederland : “Operatie Breda” (1978)
• [s.n.] Canadeezen bouwen bruggen. De geschiedenis van het Tweede Bataljon der “Royal Canadian Engineers” 1940-1945 (1945)
• [s.n.] Cent ans d’histoire d’un régiment canadien-français. Les Fusiliers Mont-Royal 1869-1969 (1971)
• [s.n.] History of 17th field regiment Royal Canadian artillery 5th Canadian armoured division (1946)
• [K.P. Timmer en Otto Specht] Aftocht en bevrijding. Het notitieboekje van Hauptmann Otto Specht (2011)
  Notities van ede Duitse kapitein Otto Specht (1909-1974), over de terugtocht van Hoogeveen naar Zoutkamp. Het in 2008 ontdekte boekje werpt licht op het denken en doen van de Duitsers in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog.
• R.Y. Walmsley, B.J.P. Whalley. The history of the first medium regiment 1940-1945 (1945)

Groningen (per plaats in de provincie)

De inwonersaantallen per gemeente stammen uit de CBS-publicatie Bevolking der gemeenten van Nederland op 1 Januari 1942 (1942, blz 25-53);  de bij de gemeenten behorende plaatsen zijn getraceerd in Van Goor’s Aardrijkskundig Woordenboek (1942). De in dat tweede boek genoemde inwonersaantallen per plaats bleken bij nader onderzoek nogal onbetrouwbaar. Ze worden hier dus niet weergegeven. Volgens het CBS groeide de bevolking van 1930 (het jaar van de laatste vooroorlogse volkstelling, met gegevens per plaats) tot 1942 met iets meer dan 15% -al zijn er zeer sterke regionale verschillen (overzicht alle volkstellingen, plus gegevens).   

Adorp

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Adorp 1449 inwoners en bestond uit: Adorp, Sauwerd en Wetsinge.

Literatuur

• G.J. Dijkstra. Geesje Bleeker (2016)
  Over een verzetskoerierster die verrader werd. Verzetsman Meindert Veldman uit Adorp was een van haar eerste slachtoffers.   

Aduard

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Aduard 2132 inwoners en bestond uit Aduard, Den Ham en Den Horn.

Literatuur

• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985).
  Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.

Appingedam

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Appingedam 6815  inwoners en bestond uit Appingedam, Garrelsweer, Jukwerd, Marsum, Oling, Opwierde, Solwerd en Tjamsweer.

Online

• Struikelstenen Appingedam

Literatuur

• W.H. Baarschers & J.H. Sentener. Appingedam ’40-’45. Bezetting en bevrijding (1981)
• Pauline Broekema. Dat tere leven (2015)
  Rede ter gelegenheid van de heropening van de synagoge in Appingedam op 5 mei 2015, 18 pagina’s.
• Roald van Elswijk. De Joodse geschiedenis van Appingedam (2013)
• J.R. van der Hoek,  H. van der Klei. Inundatie 1944-1945 in woord en beeld. Overstromingen in de gemeenten Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Ten Boer en Slochteren (1985)
• Yvonne Quispel. Struikelstenen Appingedam 9 oktober 2018 (2018) Korte levensbeschrijvingen van de door oorlogsomstandigheden omgekomen joodse inwoners van Appingedam voor wie een Struikelsteen gesplaatst is.
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. 3 [2017]
  Verhalen die zich afspeelden in de woningen van joden, zowel voor als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over o.a. Appingedam.
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Bad Nieuweschans

Bad Nieuweschans heette tot maart 2009 Nieuweschans. 
Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Nieuweschans (destijds geschreven als Nieuwe-Schans) 2117  inwoners en bestond uit Nieuweschans, Boneschans, Hamdijk en Oudezijl.

Literatuur

• J.H. de Vey Mestdagh (red). Joodse begraafplaatsen in Groningen en Oost-Friesland. Dl. 1. Ter Apel, Bourtange, Bellingwolde, Stadskanaal, Nieuweschans, Bunde (1977)
• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Baflo

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Baflo 2663  inwoners en bestond uit Baflo, Den Andel, Rasquert / Raskwert, Saaxumhuizen en Tinallinge (160).

Online

• Stichting Historische Kring Baflo

Bedum

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Bedum 6508 inwoners en bestond uit Bedum, Beijum, Ellerhuizen, Noorderhogebrug, Noordwolde, Onderdendam, Onderwierum, Ter Laan, Westerdijkshorn en Zuidwolde.

Literatuur

• Elisabeth Overgaauw (red); Bettie Jongejan, Jona van Keulen, Alko van der Laan en Klaas Niemeijer (eindred). De Tweede Wereldoorlog dichterbij in de gemeente Bedum (2014)
• Harm R. Reinders. Aanslag en represaille. Bedum, 22 april 1944 (2013)
• [s.n.]. Stolpersteine in de gemeente Bedum. Wandel- en fietsroute (2018) Korte levensbeschrijvingen van de door oorlogsomstandigheden omgekomen Bedumers voor wie een Stolperstein gesplaatst is.

Beerta

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Beerta 3767 inwoners en bestond uit Beerta, Drieborg, Nieuw Beerta, Oudedijk en Oude Zijl.

Literatuur

• Domburg. De Joodse gemeenschap in Winschoten en omgeving 1683-1964. Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Nieuwolda, Scheemda, Winschoten (2 banden, 2010)

Bellingwedde

Literatuur

• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Bellingwolde

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Bellingwolde 6338  inwoners en bestond uit Bellingwolde, Bellingwolderveen, Den Ham, Hebrecht, Klein Ulsda, Leete, Loosterveen, Oudeschans, Veelerveen en Vrieschelo. 

Literatuur

• J.H. de Vey Mestdagh (red). Joodse begraafplaatsen in Groningen en Oost-Friesland. Dl. 1. Ter Apel, Bourtange, Bellingwolde, Stadskanaal, Nieuweschans, Bunde (1977)
• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)

Bierum

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Bierum 4611 inwoners en bestond uit Bierum, Godlinze, Holwierde, Krewerd, Losdorp, Nansum, Oostpolder en Spijk. 

Literatuur

• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)
• [s.n.] Bierum in de branding (1947)
  Uitgave van 448 p. met foto’s en losse kaart achterin. Herdrukken in 1957, 1985 en 2001. 

Blauwestad (sinds december 2005)

Blijham

Literatuur

• H.F. Korvemaker (samenstelling). Oorlog en bevrijding. Herinneringen uit Blijham-Wedderveer (2015)
• Th.W. Hinrichs; H.J. Jonker. Hoe Blijham, Wedderveer en omgeving werden bevrijd in de aprildagen van 1945 (1965)

Bourtange

Literatuur

• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)
• Geeske S. Koeman-Poel. De Joden van Bourtange en Vlagtwedde… Een herinnering (1985)
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).
• J.H. de Vey Mestdagh (red). Joodse begraafplaatsen in Groningen en Oost-Friesland. Dl. 1. Ter Apel, Bourtange, Bellingwolde, Stadskanaal, Nieuweschans, Bunde (1977)
• Henk Volders. Bourtange en omstreken tijdens de aprildagen van 1945 met een aantal militaire activiteiten die er aan vooraf gingen in de jaren 1939-1945 (2009)

Braamberg – zie Musselkanaal

Briltil

Delfzijl

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Delfzijl 10.542 inwoners en bestond uit Delfzijl, Amsweer, Biesum, Farmsum, Heveskes, Meedhuizen, Oterdum, Schaapbulten , Uitwierde en Weiwerd.

Literatuur

• Hans Beukema. De Canadezen. Hun opmars door Europa tot Pocket Delfzijl (2020)
• Hans Beukema. Onderduiker in Noordoost-Groningen (2015)
  Over bakkersleerling/knecht Jo Olinga uit Losdorp. In de oorlog werkte hij in Middelstum en Delfzijl. In 1943 dook hij onder.
• Hans Beukema. Oorlog aan Eems & Dollard (2007)
• Jaap Bosman (red), Bettie Jongejan en Jona van Keulen (eindred). Lesbrief ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in de gemeente Delfzijl’ (2015)
• J. Bottema. Ze waren onder ons (1980)
  Bevat genealogische overzichten van de Joodse families Cohen Cohen van den Berg, Gans, Goudsmid, Neerduin, Pels, Polak en Sleutelberg uit Delfzijl.
• G.J. Dijkstra. Geesje Bleeker (2016)
  Geesje Bleeker uit Delfzijl werkte als koerierster voor het verzet. Na arrestatie ging ze voor de SD werken. In totaal werden ten gevolge van haar verraad minimaal 40 personen gearresteerd, van wie dertien de oorlog niet overleefden. Na de oorlog werd zij door rechtbanken in Groningen en in Assen tot de doodstraf veroordeeld. Deze straf werd door gratie in een levenslange gevangenisstraf omgezet. In 1960 kwam zij vrij.
• J.R. van der Hoek,  H. van der Klei. Inundatie 1944-1945 in woord en beeld. Overstromingen in de gemeenten Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Ten Boer en Slochteren (1985)
• Eddy-Lex Israël. Op zoek naar tante Foktje en haar kinderen Felie, Meijer en Bennie en haar kleinkinderen Max en Philip (2014)
  Over de Joodse familie Pais uit Delfzijl.
• Jan Jurjen de Jong, Jurjen de Jong. Brieven uit Delfzijl. 1940-1945 (2001)
  Van Jan Jurjen de Jong (23 december 1914-31 juli 1945) aan Jurjen de Jong (5 november 1876-15 februari 1959).
• J. Klatter, A.L. Oosterhuis, Derk H. Schortinghuis. De verzetsgroep Zwaantje. Oorlogsbelevenissen van dr. Allard Oosterhuis (1968)
• Franz Lenselink. Delfzijl 1940-1945. Een terugblik op vijf jaren oorlog en bezetting (1995)
• [s.n.] Zweedse voedselhulp 1945 aan Nederland via Delfzijl [ca. 1985]
• Doeke Roos. De Nederlandse loods in de Tweede Wereldoorlog (2007)
• Wil Vening. Verzetsgroep ‘Zwaantje’ (1978) Diverse malen herdrukte “geromantiseerde documentaire”.
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Drieborg

Literatuur

• Gerard Olinga. De doofpotbewakers. Het verborgen verhaal achter de liquidatie van de familie Ebels. Drieborg 17 april 1945 (2021, 248p.)
• Gerard Olinga. De doofpotbewakers. Epiloog. Het verborgen verhaal achter de liquidatie van de familie Ebels. Drieborg 17 april 1945 (2021, 96p)

Eelderwolde

Zie: Drenthe. Eelderwolde werd in 1998 heringedeeld bij de provincie en gemeente Groningen. 

Eenrum

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente  Eenrum 2582 inwoners en bestond uit Eenrum, Broek, Kaakhorn, Pieterburen, Westernieland en Wierhuizen. 

Literatuur

• Noach Benninga; H. Hamburger; J.C. Regtien. Oorlogsherinneringen (1997) Oorlogsherinneringen van de uit Eenrum afkomstige Joodse Noach Benninga, die de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel doorbracht in Indonesië.
• C.A. van der Berg. De joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen. Winsum, Eenrum, Leens, Ulrum, Warffum, 1751-1947 (2000) Bevat tevens Oorlogsherinneringen van Noach Benninga.
• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)
• Wybe Westra. Herinneringen van vader en opa Wybe Westra uit de oorlog van 1940 tot 1945 in Eenrum (2019)

Eenum – Enumatil – Eppenhuizen – Euvelgunne 

Ezinge

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Ezinge 1846 inwoners en bestond uit Ezinge, Aduarderzijl, Feerwerd, Garnwerd en Oostum.

Literatuur

• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985). Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.
• Ed Wilschut. Terug naar toen. De Tweede Wereldoorlog in en om de voormalige gemeente Ezinge (2015)

Faan

Literatuur

• Geert Jonker. De bende van Oldekerk. De verzwegen viervoudige moord door de Sicherheitsdienst op 6 oktober 1944 (2020)

Farmsum

Literatuur

• F.J. Harterink. Verslag van mijn internering. Bergum, Wolvega, Leeuwarden, Ameland, Farmsum, 15 april 1945 – 17 januari 1947 (1997)
  Een Friese NSB-er verhaalt over zijn ervaringen in diverse Nederlandse interneringskampen, 246 p. 

Finsterwolde

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente  3232 inwoners en bestond uit Finsterwolde, Ekamp (ook gespeld als Eekamp), Finsterwolder Hamrik, Ganzedijk, Hongerige Wolf en Kostverloren.

Literatuur

• Domburg. De Joodse gemeenschap in Winschoten en omgeving 1683-1964. Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Nieuwolda, Scheemda, Winschoten (2 banden, 2010)

Foxhol

Literatuur

• Roelf Maatjes, Roel Maatjes (red). Het dagboek van mijn vader. 31 mei 1944 – 6 juni 1945 (2021) Aantekeningen uit het dagboek van Roelf Maatjes, die in de Tweede Wereldoorlog gearresteerd werd wegens verzetsactiviteiten in het Groningse Foxhol, en een jaar doorgebracht heeft in concentratiekamp Sachsenhausen.

Garmerwolde

Literatuur

• Menka Kalk-Ellérie, Hillie Ramaker-Tepper, Jan Reinders [et al.]. Garmerwolde vertelt. 1940-1945. 75 jaar bevrijding (2020)

Garrelsweer

Literatuur

• Ineke Kerssies. Verzetsgroep Garrelsweer. Luisterend naar de stem van hun geweten (2009)

Garsthuizen

Literatuur

• P. Beukema. Stedum onder het hakenkruis. Stedum, Garsthuizen, Westeremden. Fragmenten uit de Tweede Wereldoorlog (1991)

Godlinze

Literatuur

• Mart Janssonius. Onze eeuw en daaromtrent (1998) Herinneringen van Mart Janssonius, geboren in 1907 te Godlinze

Grijpskerk

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente  inwoners en bestond uit Grijpskerk, Gaarkeuken, Kommerzijl, Niezijl, Pieterzijl, Visvliet en Westerhorn.

Literatuur

• W. Kamminga. Grijpskerk, 1940-1945 (1966-1979)
• W. Kamminga. Grijpskerk van crisis tot bevrijding (1986, 2e herz. druk 1993)
• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985). Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.

Groningen (stad)

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Groningen 124.946 inwoners en bestond uit de stad Groningen en de dorpen Kostverloren en Gideon.

Online

• Digitale reconstructie Scholtenhuis Hoofdkwartier van de SD aan de Grote Markt.
• Stichting 4 Mei Herdenking Groningen
• Stolpersteine Groningen

Literatuur

A-Bol

• Ton Andringa en Nico de Both [tekst en samenstelling]. Stille getuigen van vervolging, verzet en verraad. Gedenkwaardige plaatsen in Groningen en Haren (2010)
• Ernst Arbouw. H.W.R. was hier. Canada, Nederland, de Bevrijding en de zoektocht naar soldaat Harold Wilbert Roszell (2021) Over twee bij de bevrijding van Groningen gesneuvelde Canadazen, de 21-jarige Harold Wilbert Roszell en de 36-jarige John Tuckey.
• G.J. Ashworth. The city as battlefield. The liberation of Groningen, april 1945 (1995)
• Frans E. Banga, Kees van der Hoef. Groningen terug in de tijd : bewogen jaren uit de Groninger historie (2005)
• B.A. Bennema. Onder de pannen. Het dagelijks leven met onderduikers in de Tweede Wereldoorlog [2015] Met tekeningen die de auteur in 1944 als 15-jarige maakte over het dagelijks leven met onderduikers.
• Corrie-Boer-Pierie. Belevingen van een kind van een verzetsdeelnemer, gedurende korte tijd in de oorlog 1940-1945 en na de oorlog te Groningen [2004] Losbladige uitgave, 14 blz., eigen beheer.
• Josephine Boerma. De Joden in de stad Groningen (1978)
• Nathanaël Boerma. Geschiedenisverslag over Jacob Boerma 1903-1965 (2014) Beschrijving van het leven van de stad-Groninger Jacob Boerma, met de nadruk op zijn ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
• W. Boersma, J.G. Rinkema, J. Stoppels. De strijd om Groningen. 13 tot en met 16 april 1945 [2013] Battlefield tour, in ringband.
• Frank Bolt. Oorlogsdagboek, Groningen, juni 1944 – maart 1945 (1997)

Boo-D

• Bert Boon, M.H. Huizinga, Theo Zijlema. Sporen van strijd 1940-1945 (1995)
• Han M.F. Borg, Simone Mooij-Valk, Ronald Ohlsen. Het Huis des Levens (2012). Uitgegeven naar aanleiding van de onthulling van het gelijknamige, door Bettina Furnée ontworpen, monument aan de Botermolendrift in Groningen, zondag 13 mei 2012.
• Nico de Both. Een straat in oorlogstijd. Anekdotes en belevenissen uit de jaren 1942-1945 (2004) Over de Anna Paulownastraat in de Herewegbuurt te Groningen.
• Nico de Both. Het Groninger politiekorps in de Tweede Wereldoorlog (2013)
• Iwan Bralts. Grunnen in oorlogstied (2007)
• Monique Brinks … [et al.]. Vijf jaar onvoorwaardelijk. Het Groninger Huis van Bewaring in bezettingstijd (2007) Bevat vooral herinneringen van hen die er gevangen hebben gezeten (16 personen).
• Piet Broere. De nachtmerrie van 1940-1945 (stad Groningen) (1985)
• Warmolt Brouwer. Vermist op zee, vervlogen hoop. Een schippersgezin 1940-1945 (2020) Over de lotgevallen van de familie Brouwer in Groningen-stad tijdens de bezetting nadat vader Frans Brouwer (1898-1941) vermist raakt op de Ierse Zee.
• J.B.  Charles. Volg het spoor terug (1953) Autobiografisch werk, onder meer over spionage door auteur in Duitsland 1939-1940; verzet in Groningen-stad. Online in de DBNL.
• Marleen Dohle; Peter Vroege (eindred). Sprekende stenen. Stolpersteine in de Schilderswijk Groningen (2021)
• Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard. Liever dood dan slaaf (Ljeaver duad as slav). De Bloedbroederschap van de Scholtenhuiszolder (2011)
• Ralph Dykstra. The Occupation of Groningen, Netherland September 1944 – April 1945 and the Liberation of the City of Groningen by the 2nd Canadian Infantry Division April 13 – 16 April (2001)

E-G

• Leonore Eidse. The House of Blood & Tears (2017) Over Scholtenhuis; Amerikaanse uitgave.
• Sjoerd van Faassen, Anton Korteweg. Schepelingen van De Blauwe Schuit. Brieven van Bertus Aafjes, K. Heeroma, M. Nijhoff, S. Vestdijk en Hendrik de Vries aan F.R.A. Henkels, 1940 -1946 (2003). Groninger Archieven: “Bundeling van correspondentie rond het uitgeven van verzetspoëzie door de clandestiene uitgeverij De Blauwe Schuit in Groningen.”
• Johan van Gelder. Oranje Boven. Groningen 1940-1945 (1995)
• Johan van Gelder. De papieren oorlog. De kwalijke rol van de gemeente Groningen en politie in 1940 – 1945. ‘Foute’ Groningers in de Duitse pas. Opsporingslijsten van vermeende collaborateurs (1997) Groninger Archieven: “Berucht boek vanwege de niet nette manier waarop het tot stand is gekomen” [???]
• Johan van Gelder, Harm Veldman. De Weg van de Vrijheid. Het pensioen van de Tweede Wereldoorlog. 65 jaar herinnering en bevrijding (2010)
• Christiaan Gevers. Boer Tammens Houzee (2020) Over de NSB-burgemeester van Groningen.
• Buck Goudriaan. Verzetsman Gerrit Kastein 1910-1943. ‘Een communistische intellectueel van een vreeswekkende koelbloedigheid’ (2010) Gerrit Kastein (1910-1943) heeft in zijn jeugd in Ter Apel gewoond en geneeskunde gestudeerd aan Rijksuniversiteit Groningen.

H-Hoe

• G. Hage. De Joodse gemeenschap in de stad Groningen (1982)
• E.H. Hahn-Poolen. Herinneringen aan mijn Jan… (2009) Herinneringen aan Johannes van Benthem (1917-1944) die tijdens de Duitse bezettingstijd deel uit maakte van de Groninger verzetsgroep ‘K-groep’ en die in 1944 door de Duitsers geëxecuteerd wordt.
• Ron van Hasselt. Afscheid van Malchow en andere bijna vergeten verhalen (2014) Groninger Archieven: “Over het leven van de joodse Selma van Hasselt (1920-1945) uit Groningen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet ging en later is omgekomen in het concentratiekamp Malchow.”
• Ron van Hasselt. Om en nabij Auschwitz (en het lot van twee dochters) (2020) Met op p.86-91 aandacht voor de joodse families Mok en Van Hasselt uit Groningen
• Ron van Hasselt. Uitgesloten. Schetsen van wat er gebeurde met de Groninger Joodsche gemeenschap in en na de Tweede Wereldoorlog [2022]
• Frank von Hebel. Mijn bevrijding. De slag om de stad Groningen (13-16 april 1945) (2015)
• F.R.A. Henkels. Logboek van De Blauwe Schuit (1982) Groninger Archieven: “Iets aangepaste herdruk van een uitgave uit 1946.”
• Barbara Henkes. Negotiating Racial Politics in the Family. Transnational Histories touched by National Socialism and Apartheid (2020) Met op p. 96-118 aandacht voor het verblijf van de joodse familie Plaut te Groningen tijdens de bezetting.
• Kees van der Hoef. De bevrijding van de stad Groningen (1983)
• Kees van der Hoef. Groningen veertig jaar bevrijd (1985)
• Kees van der Hoef, E.J. Werkman. Een archief in de frontlijn [ca. 2010]. Een ooggetuigenverslag van de gebeurtenissen in en rond het Provinciehuis van de stad Groningen tijdens de bevrijding in april 1945. – Overdruk van: Nederlandsch Archievenblad : orgaan van de Vereeniging van Archivarissen in Nederland, jrg. 50 (1945/1946).

Hof-L

• Beno Hofman. Groningen in de Tweede Wereldoorlog. Van oorlogsdreiging tot bevrijdingsroes (2015)
• Jo Hokke Musters. Jeugdherinnering ’40-’45 (1985) Eerder verschenen in het Nieuwsblad van het Noorden, 22-04-1985.
• Gerard Hoogeboom … et al. Sporen van strijd in de stad Groninge. 13 t/m 16 april 1945. 1945 heden (2004)
• M.H. Huizinga, B. van Leusen. Vier dagen in april (1999) Over de Slag om Groningen, april 1945.
• Ben Hummel. Ben Ali Libi. Handelaar in illusies (2017) Over de goochelaar en illusionist Michel Velleman (Groningen, 1895- Sobibor, 1943), na de oorlog bekend door het gedicht van Willem Wilmink.
• Bettie Jongejan. Even stilstaan bij een Oorlogsmonument in de stad Groningen (2011)
• Tineke Koning. De verloofde van mijn moeder. Het oorlogsverhaal van Johannes Tiesinga en Willy Boelens (2017) De hoofdpersonen groeiden op in de Oranjewijk te Groningen. Na hun verloving vertrekt Johannes in 1941 naar het Oostfront, waar hij omkomt. Willy Boelens is de moeder van de auteur.
• J.J. Leeninga; E. Jac. Westra. En toch staat de Martini. Groningen onder Duitsch schrikbewind (1945)
• Karin van Loon. De Inval. Groningen, 18 oktober 1944 (2021) Over een inval in een woning aan de Parkweg te Groningen.

M-P

• B.R.A. Maassen. Rein Maassen, een turbulent leven (1897-1959) (2018)
  Beknopte biografie over stad-Groninger verzetsman.
• Anna van der Molen, Stefan van der Poel. Bob Houwen (1913-1982). Man in verzet [2021]
• Bonnie van der Meulen-Hiddema. Kleine Bob en vele anderen. De jaren 1940-1945 door de ogen van een opgroeiend meisje (2010)
  Jeugdherinneringen van de auteur aan het leven in de Adelheidstraat in de stad Groningen ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
• Jan A. Niemeijer (red.). Verzet in Groningen (1986)
• Mr. W.K.J.J. van Ommen Kloeke. De bevrijding van Groningen (1945)
  Bevat lijsten van de bij de bevrijding van Groningen-stad omgekomen burgers en van verwoeste gebouwen.
  Boek online beschikbaar (Delpher).
• Stefan van der Poel (red). Lege plekken. Groningen en zijn joodse stadjers in en na de oorlog (2022)

R

• Frits Rijksbaron, Denise Citroen en Gert Jan de Vries (red).  Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. [1] (2015)
  Verhalen die zich afspeelden in de woningen van joden, zowel voor als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over o.a. Groningen-stad.
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. 2 (2016)
  Over o.a. Groningen-stad.
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. 3 [2017]
  Over o.a. Groningen-stad.
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners 5 (2019)
  Over o.a. Groningen-stad.
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. 7 (2021)
  Over o.a. Groningen-stad.
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen 8. Verhalen over vooroorlogse bewoners (2022)
  Over o.a. Groningen-stad.

S-Str

• F.R.H. Smit et al. (eindred). Opstellen rond de Groninger Universiteit (1990)
  Bevat artikel van W.R.H. Koops over de verwoesting van de sociëteit Mutua Fides van de studentenvereniging Vindicat tijdens de Tweede Wereldoorlog en de latere herbouw.
• Luuk Steemers en Boudewijn Otten. Stenen, namen, portretten. 110 oorlogsverhalen over omgekomen Groningse studenten en docenten [2015]
• Jan Pieter Schut. Groningen 60 jaar geleden 1945, Groningen 60 jaar later 2005 (2005)
  Losbladig, 29p. in envelop.
• W.M.J. Schuurmans. Gastvrijheid Lodge, 1915-1990, Groningen-London (1990)
  Over de Groninger vrijmetselaarsloge  L’Union Provinciale.
• Judith Schuyf. Levenslang. Tiemon Hofman, vervolgd homoseksueel en avonturier (2003)
  Biografie over Tiemon Hofman (1925-1997) die in 1941 als 16-jarige werd opgepakt wegens homoseksuele handelingen en zijn levenlang als homoseksueel met strafblad te boek bleef staan. Na een jarenlange strijd werd hij door de Nederlandse staat officieel erkend als oorlogsvervolgde op grond van homoseksualiteit en kreeg als enige in de Tweede Wereldoorlog vervolgde homo een uitkering voor vervolgingsslachtoffers.
• Herman Smith. Viooltjeshemel. Een schildersfamilie in oorlogstijd (2018)
  Biografie van de tijdens de Tweede Wereldoorlog gefusilleerde stad-Groninger verzetsman en kunstschilder Kees Smith (1923-1944).
• [s.n.] 32 authentieke foto’s van de bevrijding van Groningen (1970)
• Stichting Folkingestraat Synagoge. Folkingestraat Synagoge. Oorsprong en geschiedenis (1995)
• Gerrold van der Stroom. J.M.N. Kapteyn en Leo Polak, en Ludwig Erich Smitt. Dubbelvoudig verraad en overmoed aan de Rijksuniversiteit Groningen tijdens de Duitse bezetting (1940-1942) (2018)

T-Z

• Thialda Tabak. ‘En men zal u een nieuwe naam geven’. Vijf vergeten oorlogsslachtoffers van de Rijksuniversiteit Groningen (2007)
• Ingrid van der Vlis. Doorgeven. Het verhaal van een Gronings verzetsgezin [2014]
  Over de familie Dijkema. Engelse vertaling: Doorgeven = Pass it on. The story of a resistance family from Groningen (2014)
• A. de Vries. Landbouwhuis, Scholtenshuis. Leven en werken rondom de oorlogsjaren 1944 en 1945 (1995)
• Hendrik Nicolaas Werkman. Brieven rond De Blauwe Schuit (1940-1945) (2008)
• Anton Weverink. De Woonschepenhaven. Geschiedenis van de Woonschepenhaven in Groningen, 1941-2012 (2012).
• Chiel Wilbrink. Terwijl de honger vlucht 1944-1945. Schiedamse kinderen op voedseltocht (2020).
  Onder andere over de  kinderen die in de stad Groningen en in Stadskanaal ondergebracht werden.
• G.J. de Wildt-Eisses. Vindicat atque Polit en Magna Pete, 1940-1945 (1995)
• Sipke de Wind. Endkampf om Groningen april 1945 (2021)
• Sipke de Wind. Groningen Duitse garnizoensstad 1940-1945 (2019)
• Sipke de Wind. Josef Schmidt. Het verhaal van een Duitse soldaat in Nederland (1944-1945) (2015)
  Over soldaat die diende in Groningen, Haren, Burgum, Sneek, Scharnegoutum, Elden en op het slagveld van Texel.
• J.A. Wolff. Gehavende stad (1946)
  Artikelen over bezetting, verzet en bevrijding, eerder verschenen in het Groninger Dagblad.
• Piet Woortman. Ervaringen van een Groninger schooljongen in de Tweede Wereldoorlog. Piet Woortman vertelt (2006)
• Piet Zwaneveld. Vrijdag de 13^e. Een waar gebeurd verhaal over de dag van de bevrijding , 14 april 1945 (2014)

Grootegast

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Grootegast 8001 inwoners en bestond uit Grootegast, De Uithorn, Doezum, Kornhorn, Kuzemerbalk, Lucaswolde, Lutjegast, Peebos (Peebosch),  Opende, Sebaldeburen, Snipperij, Stroobos (deels ook bij gemeente Achtkaspelen, Friesland, in 1993 samengevoegd en bij Achtkarspelen ondergebracht), Westerzand en Wieren,

Literatuur

• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985).
  Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.
• Anna van der Molen (eindred), Tim Welleweerd (red). Lesbrief ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in de gemeente Grootegast’ (2016)

Haren

Op 1 januari 1942 telde de gemeente  10.234 inwoners en bestond uit Haren, De Punt, Eelderwolde (deeld, ander deel bij Paterswolde, Drenthe), Essen, Glimmen, Harendermolen, Hemmen, Hoornse Dijk, Lutsborg, Noordlaren, Onnen, Spijkerboor, Vogelzang en Voorveld

Online

• Old Go – Harense Historische Vereniging
  Geschiedenis van Haren, Glimmen, Onnen en Noordlaren

Literatuur

• Ton Andringa en Nico de Both [tekst en samenstelling]. Stille getuigen van vervolging, verzet en verraad. Gedenkwaardige plaatsen in Groningen en Haren (2010)
• H.J.C. Bekenkamp. Bezetting en bevrijding van Haren 1940-1945 (1995)
• D.M. Bunskoeke, E.J. Bunskoeke. Van rails en rangeren. Schetsen uit de Harener spoorweghistorie (1985)
  Onder meer over de spoorwegstaking.
• Comité 5 Mei Haren (Gn), J. Nijland, K.D. Venhuizen, Mieke van Werdt Tazelaar. Belevenissen en herinneringen uit de oorlogsjaren 1940-1945 en rond de bevrijding van Haren op 14 april 1945 (1995)
• Wil Legemaat [tekst, samenst. en red.] Van kwaad tot onvoorstelbaar erger. Verhalen achter de namen op de gedenksteen in Haren (2010)
• Theo Niemeijer. Mijn oorlogsjaren in Haren. Persoonlijke herinneringen van Theo Niemeijer aan de jaren 1940-1945 (2012)

Heiligerlee

Literatuur

• Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)

Hellum

Literatuur

• Jan N. de Lange. De grote waanzin (1990)
  Over onder meer verzet in dit dorp in de toenmalige gemeente Veendam.
• Johan Steenhuizen, An Wildeman, Riet van Eerden, Douwe Wiersma, Piet Steenhuizen (red). Sporen van de Tweede Wereldoorlog : plekken in de Oostelijke Woldstreek om bij stil te staan (2021).
  Met losse fietsroute, incl. kaart. Over Hellum, Meedhuizen, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en Wagenborgen.
• An Wildeman, Riet van Eerden, Johan Steenhuizen, Alie Wiegman. Ooggetuigen 1940-1945. Bezetting en bevrijding in woord en beeld (2020)
  Over de dorpen Hellum, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en omgeving.

Holwierde

Literatuur

• Wiebe Kool. Bezetting en bevrijding. Geschiedenis van Holwierde en omstreken tijdens de Tweede Wereldoorlog (2017)
• Foktje Oosterhuis-Bouma. Opdat we niet vergeten. De bevrijding van Holwierde verteld door ooggetuigen (2020)

Hoogezand 

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Hoogezand 12.241 inwoners en bestond uit Hoogezand, Foxhol, Foxholster Bosch, Kiel-Windeweer, Kropswolde, Martenshoek, Nieuwe Compagnie, Vossenburg, Waterhuizen, Westerbroek, Windeweer en Wolfsbarge.  In 1949 gefuseerd met de gemeente Sappemeer.   

Literatuur

• Robert van Bentum. Noortje. Belevenissen van een meisje in en na de oorlog (2021)
  Over Noortje van Dieren (geboren ca. 1935), die als kind de oorlog grotendeels in Sappemeer meemaakte.
• E.P. Boon (samenst.). De Joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen 1724-1950 (2001)
• Klaas G. Bos en Jacob H. Bos. Hoogezand en Sappemeer tijdens de Tweede Wereldoorlog, 1940-1945 (1991)
• Goffe F. Miedema. Hoogezand en Sappemeer in oorlogstijd. 75 jaar later. Slachtoffers, ooggetuigen en Voor Anker (2020)

Hoogkerk

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Hoogkerk 4326  inwoners en bestond uit Hoogkerk, Dorkwerd, Leegkerk en Vierverlaten. In 1969 samengevoegd met de gemeente Groningen.

Literatuur

• G.J. Dijkstra. Geesje Bleeker (2016)
  Over een verzetskoerierster die verrader werd en enige tijd in Hoogkerk gevangen zat.  
• W.W. Kat. Hoogkerk in oorlogstijd, 1940-1945 (2017)
• [s.n.]. Gedenkboek [van de] gemeente Hoogkerk, 1940-1945 (1946)

Kantens

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Kantens 2195 inwoners en bestond uit Kantens, Doodstil, Eppenhuizen, Helwerd, Rottum, Stitswerd en Zandeweer.

Literatuur

• Teun Juk. Zij keerden niet terug naar huis. Een kort verhaal over de vijf verzetsstrijders op het herinneringsmonument in Kantens (2018)
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Kloosterburen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Kloosterburen 2210 inwoners en bestond uit Kloosterburen, Kruisweg en Hornhuizen.

Leek

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Leek 8387 inwoners en bestond uit Leek, Boerakker, Diepswal, Enumatil, Holm, Kret, Lettelbert, Midwolde, Oostwold, Oudewijk, Pasop, Schillige Pad, Tolbert en Zevenhuizen.

Literatuur

• Historische Kring Leek. Het spoor volgen: van Leek naar Westerbork. Tien wandelingen met een geschiedenis (2017)
  Wandelboek verschenen ter gelegenheid van de 75-jarige herdenking van het wegvoeren van 61 joodse inwoners van Leek in 1942.  Pdf-versie op www.joodsgroningen.nl.
• Reinder Hovinga. Door de ogen van mijn vader (2001)
• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985).
  Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.
• Samuel Levie Stichting. De Joodse school in Leek (1995)

Leens

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Leens 3861 inwoners en bestond uit Wehe (gemeentehuis), 1^e Nijhoezen, 2^e Nijhoezen [in Atlas 1942 “Nieuwehuizen”], Den Hoorn, Leens, Mensingeweer, Schouwerzijl, Warfhuizen, Zuurdijk.

Online

• Joods Cultureel Kwartier – Ulrum-Leens 

Literatuur

• C.A. van der Berg. De joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen. Winsum, Eenrum, Leens, Ulrum, Warffum, 1751-1947 (2000)

Loppersum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Loppersum 3649 inwoners en bestond uit Loppersum, Eekwerderdraai, Garrelsweer, Wirdum en Wirdumerdraai.

Literatuur

• J.L. Havinga, R. Middel. Oorlogstijd in de gemeente Loppersum (1995)
• J.R. van der Hoek,  H. van der Klei. Inundatie 1944-1945 in woord en beeld. Overstromingen in de gemeenten Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Ten Boer en Slochteren (1985)
• Reint Middel (samensteling). Het verzet in de gemeente Loppersum, 1940-1945 [2001]
  In ringband. Ook uitgave in eigen beheer in 1995.
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)
• Els Zwerver. Opgroeien in de oorlog. Jonge ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog in Loppersum (2020)

Losdorp

Literatuur

• Hans Beukema. Onderduiker in Noordoost-Groningen (2015)
  Over bakkersleerling/knecht Jo Olinga uit Losdorp. In de oorlog werkte hij in Middelstum en Delfzijl. In 1943 dook hij onder bij zijn ouders in Losdorp.

Marum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Marum 6650 inwoners en bestond uit Marum, Nuis, Niebert, Wilp, Noordwijk, Boerakker, Zevenhuizen (gedeeltelijk) Lucaswolde.

Literatuur

• Erik Dijkstra en Hans Morssinkhof. Staken op leven en dood. De vergeten April-meistakingen van 1943 [2023]
• H. Kroes. Radarstelling Löwe, Trimunt in oorlogstijd (1973)
• Otto Lüürsen. Storm …….! over Marum in de bezettingsjaren 1940-1945 (2007)
  Uitgebreide heruitgave van boek uit [circa 1946].
• J.J. Zijp et al. Storm over Marum in de bezettingsjaren 1940-1945 [circa 1946] In docplayer.

Meeden

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Meeden 1872  inwoners en bestond uit Meeden en Veensloot.

Literatuur

• R.C. Hage, J.H. de Vey Mestdagh. De Joodse gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden (1985)
• Wieko Smit, Tieneke Beukema, Janneke Blaauw (red). Verhalen uit de Tweede Wereldoorlog. Uit de dorpen Meeden, Noordbroek en Zuidbroek (2020)

Meedhuizen

Literatuur

• Johan Steenhuizen, An Wildeman, Riet van Eerden, Douwe Wiersma, Piet Steenhuizen (red). Sporen van de Tweede Wereldoorlog. Plekken in de Oostelijke Woldstreek om bij stil te staan (2021).
  Met losse fietsroute, incl. kaart. Over Hellum, Meedhuizen, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en Wagenborgen.

Mensingeweer

Literatuur

• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)

Middelstum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Middelstum 2811 inwoners en bestond uit Middelstum, Fraamklap, Huizinge, Toornwerd en Westerwijtwerd.

Literatuur

• Meile Bakker. Knikkeren in spertijd (2016, 2^e druk 2017)
  Terugblik op de lagere schooltijd van de auteur, die grotendeels samenvalt met de Tweede Wereldoorlog. Het boek speelt zich voornamelijk af in Noord-Groningen, veelal in Middelstum.
• Hans Beukema. Onderduiker in Noordoost-Groningen (2015)
  Over bakkersleerling/knecht Jo Olinga uit Losdorp. In de oorlog werkte hij in Middelstum en Delfzijl. In 1943 dook hij onder bij zijn ouders in Losdorp.
• Henk Heijs. Levensverhaal van Hendrik en Anthonia Heijs (2020)
  Hendrik Heijs (1884-1944) werd te Middelstum gedood door twee landwachters. Hij was in 1911 getrouwd met Anthonia Geertruida Klunder (1883-1948).
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Midwolda

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Midwolda 4672 inwoners en bestond uit Midwolda, Eekamp, Meerland, Niesoord, Oostwold, Oostwolderpolder en Scheemdermeer.

Literatuur

• J. Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)
• Domburg. De Joodse gemeenschap in Winschoten en omgeving 1683-1964. Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Nieuwolda, Scheemda, Winschoten (2 banden, 2010)

Muntendam

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Muntendam 3688 inwoners en bestond uit Muntendam, Borgercompagnie (deels ander deel bij Veendam), Tripscompagnie.

Literatuur

• Tammo Bakker. De Kehille Veendam. In aanraking met Israël (1998)
  Met gegevens en lijsten over omgebrachte medeburgers van de joodse gemeenschap in de jaren 1942 en 1943 behorende tot de Synagoge te Veendam, uit de plaatsen Veendam, Wildervank en Muntendam. Omslagtitel: De Kille Veendam.
• Tammo Bakker. Namen-Namen. Namen, adressen, datum van geboorte en overlijden van Joodse medeburgers die zijn weggevoerd in de jaren 1942-1945 en niet terugkeerden. Uit de gemeenten Veendam, Wildervank, Muntendam en Winschoten (2005)
• R.C. Hage, J.H. de Vey Mestdagh. De Joodse gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden (1985)
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. 2 (2016)
  Verhalen die zich afspeelden in de woningen van joden, zowel voor als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over o.a. Muntendam.
• Werkgroep 40-45 SAM: Henk Kalk, Jan Hut, Wubbo Daniëls … et al.]. Muntendam tijdens de Tweede Wereldoorlog (2022)

Mussel

Literatuur

• C. van der Berg. De Joodse gemeenschap in de Kanaalstreek. Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel (1992).

Musselkanaal

Literatuur

• C. van der Berg. De Joodse gemeenschap in de Kanaalstreek. Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel (1992).
• Erik Dijkstra en Hans Morssinkhof. Staken op leven en dood. De vergeten April-meistakingen van 1943 [2023]
• Tonny Schomaker. Soldaat Jo Schomaker. Kort verslag over de zoektocht naar en de begrafenis van Johan Bernard (Jo) Schomaker, geboren te Braamberg, gemeente Onstwedde, 5 februari 1908, gesneuveld te Heumen, 10 mei 1940, nalatende vrouw en drie kleine kinderen [2013]
  Jo Schomaker ligt op de RK Begraafplaats te Musselkanaal begraven.
• Geerdina Schuitema-Bossinga; Bert Willering (bewerking). De bevrijding van Musselkanaal 1945. Dagboek van Geerdina Schuitema-Bossinga (2019)

Nieuw Beerta

Literatuur

• Constant van den Heuvel. Het kruis op de berg. De fusillade van 20 november 1944 tussen Rhenen en Veenendaal (2015)
  Op 20 november 1944 werden tussen Rhenen en Veenendaal zes jonge mannen, onder wie dominee Bas Ader werkzaam in Nieuw-Beerta, door de Duitsers gefusilleerd als represaille voor de aanval op Duitse soldaat.

Nieuwe Pekela

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Nieuwe Pekela (destijds ook geschreven als Nieuwe-Pekela) 5471  inwoners en bestond uit Nieuwe Pekela, Alteveer, Doorsnee en Wildeplaats.

Literatuur

• Erik Dijkstra en Hans Morssinkhof. Staken op leven en dood. De vergeten April-meistakingen van 1943 [2023]
• Bettie Jongejan en Jona van Keulen (red) Tobias van Kersbergen (research). Lesbrief ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in de gemeente Pekela (2016)
• Piet Stavast.  Een doodgewone KP’er (1965)
  Heruitgegeven als Vlucht en verzet. Dagboek van een KP’er (1983, herdruk 2015). Marechaussee Piet Stavast (1920-1988) uit Nieuwe Pekela werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangen genomen in Groningen, was geïnterneerd in de kampen Vught en Sint-Michielsgestel, ontsnapte uit de gevangenis in Utrecht en bracht het laatste deel van de oorlog als KP’er door in Friesland. Hij was een van de deelnemers aan de overval op de Leeuwarder gevangenis op 8 december 1944.

Nieuweschans – zie Bad Nieuweschans

Nieuwolda

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Nieuwolda 2045 inwoners en bestond uit Nieuwolde, Oostwolderhamrik en Westeind.

Literatuur

• J. Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)
• W. Domburg. De Joodse gemeenschap in Winschoten en omgeving 1683-1964. Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Nieuwolda, Scheemda, Winschoten (2 banden, 2010)
• Cees Stolk. Dorp in oorlogstijd. Verhalen over verzet, verraad, verschrikking en verlies (2022)

Nieuw Scheemda

Literatuur

• J. Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)

Noordbroek

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Noordbroek 1934 inwoners en bestond uit Noordbroek, Stootshorn en ’t Noordbroeksterhamrik.

Literatuur

• E.P. Boon (samenst.). De Joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen 1724-1950 (2001)
• Wieko Smit, Tieneke Beukema, Janneke Blaauw (red). Verhalen uit de Tweede Wereldoorlog. Uit de dorpen Meeden, Noordbroek en Zuidbroek (2020)

Noorddijk

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Noorddijk 2511 inwoners en bestond uit Noorddijk, Engelbert, Euvelgunne, Middelbert, Oosterhoogebrug, Ruischerbrug (met het gemeentehuis), Selwerd en Waterhuizen. In 1969 heringedeeld bij de gemeente Groningen.

Oldehove

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Oldehove 2354 inwoners en bestond uit Oldehove, Kommerzijl, Lauwerzijl, Niehove en Saaksum.

Literatuur

• [s.n.]. Oldehove in ooorlogstijd (1946)
• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985). Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.

Oldekerk

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Oldekerk 1918 inwoners en bestond uit Oldekerk, Eekeburen, Faan, Kuzemer en Kuzemerbalk en Niekerk.

Literatuur

• Geert Jonker. De bende van Oldekerk. De verzwegen viervoudige moord door de Sicherheitsdienst op 6 oktober 1944
• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985). Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.
• Elisabeth Christina Renkema-Renkema; Garmt Renkema, Ab Renkema, Joost Eskes (red). Onder de Lindeboom. Oorlogsdagboek van Bets Renkema (2021) Dagboek van de in 1924 geboren boerendochter Bets Renkema, dat ze vanaf 1941 bijhield.
• Meerten Ritzema (samenstelling). Burgemeester in verzet 1940-1945. Een biografie in de vorm van brieven (2008).

Oldenzijl

Literatuur

• Teun Juk. Verdrukking en vrijheid in Oldenzijl (2014)

Onstwedde

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Onstwedde 20.020 inwoners en bestond uit Onstwedde, Alteveer, Barlage, Holte, Horsten, Huttenstreek, Kopstukken, Mussel, Musselkanaal,  Oomsberg, Stadskanaal (grootste plaats), Tange, Veenhuizen, Vledderhuizen en Vledderveen.

Literatuur

• C. van der Berg. De Joodse gemeenschap in de Kanaalstreek. Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel (1992).
• Chonda Luring-te Velde. De muren hebben oren. Oorlogverhalen uit Onstwedde (2021, 224p)
• Klaas Meijer, Geert Schreuder, Geert Tipker (eindred). Schoenen met lusjes. Achtergronden van de 24 Onstwedder oorlogsslachtoffers 1940-1945 (2005) Door 3e klas Havo/Atheneum-leerlingen cursus 2002-2004 van de lokatie Onstwedde van de PC/RK Scholengemeenschap Ubbo Emmius.
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).
• Harry Wubs. ‘Surrogaat is er genoeg’. Onstwedde in de Tweede Wereldoorlog en de periode van opbouw (2011)

Oosteinde

Literatuur

• Teun Juk (eindred). Verloren en herwonnen vrijheid. Geschiedenis van Roodeschool, Oosteinde en Oudeschip tijdens de Tweede Wereldoorlog (2016)

Oostwold

Literatuur

• J. Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)
• Abel Blokzijl. Oostwold. ’t Mooiste loug van ’t haile laand. Een arbeidersgezin tussen 1935 en 1945 (2006)
• Detmer Koppius. De families Koppius en Knotnerus in oorlogstijd. Oostwold 1940-1945 (2016)
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Opende

Literatuur

• Paul van de Water. In dienst van de Nazi’s. Gewone mensen als gewelddadige collaborateurs (2020) Met aandacht voor de uit Opende afkomstige oorlogsmisdadiger Pier Nobach (1882-1965).

Oude Pekela

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Oude Pekela (Oude-Pekela) 7652 inwoners en bestond uit Oude Pekela, Bronsveen en Noodvlucht.

Literatuur

• Bettie Jongejan en Jona van Keulen (red); Tobias van Kersbergen (research). Lesbrief ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in de gemeente Pekela (2016)
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).
• Bernard Wortelboer. De tragedie van Abel Sanders (2003) Tekst van een spreekbeurt gehouden door de auteur over Abel Sanders (1920-1945) geboren in Oude Pekela, die door de Duitsers in 1945 geëxecuteerd is vanwege verzetsactiviteiten.

Oudeschans

Literatuur

• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)

Oudeschip

Literatuur

• Teun Juk (eindred). Verloren en herwonnen vrijheid. Geschiedenis van Roodeschool, Oosteinde en Oudeschip tijdens de Tweede Wereldoorlog (2016)

Pieterburen

Literatuur

• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)

Poldert

Literatuur

• Henk Volders. Poldert. Het laatst bolwerk van het Marinefestungsbatallion 366 (2000) Beschrijving van de periode 5 tot en met 15 april 1945, toen Poldert in Zuidoost-Groningen werd bevrijd door Poolse militairen

Roodeschool

Literatuur

• Teun Juk (eindred). Verloren en herwonnen vrijheid. Geschiedenis van Roodeschool, Oosteinde en Oudeschip tijdens de Tweede Wereldoorlog (2016)

Rottum

Rottumeroog (eiland)

Literatuur

• Ties Groenewold. Rottumer oorlog (2023)
• Philip Reinders. War Casualties at Rottumeroog and Rottumerplaat (2022)

Rottumerplaat (eiland)

Literatuur

• Philip Reinders. War Casualties at Rottumeroog and Rottumerplaat (2022)

Saaxumhuizen

Literatuur

• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)

Sappemeer

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Sappemeer 6878 inwoners en bestond uit Sappemeer, Achterdiep, Borgercompagnie en Kleinemeer.  Sappemeer fuseerde met de gemeente Hoogezand in 1949. Omdat alle (tot dusver getraceerde) publicaties over de bezettingstijd in Sappemeer van na 1949 stammen, zijn deze bij Hoogezand vermeld,  

Scheemda

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Scheemda 7281 inwoners en bestond uit Scheemda, Eexta, Heiligerlee, Napels, Nieuw-Scheemda, Scheemterzwaag, Tranendal, ’t Waar en Westerlee.

Literatuur

• J. Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)
• Domburg. De Joodse gemeenschap in Winschoten en omgeving 1683-1964. Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Nieuwolda, Scheemda, Winschoten (2 banden, 2010)
• Jan P. Koers. Mobilisatie, bezetting en bevrijding van de Gemeente Scheemda (1985)
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Sellingen

Literatuur

• Jaap J. Spanninga. ‘Ick dien’ in Sellingen en Ter Apel (2009) Over Arbeidsdienstkampen 132 NAD Slangenborg (1942, Sellingen) en 134 NAD Johan Maetsuyker (Ter Apel)
• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)
• P.H. Palmbergen. Onderduiken bij de bezetter. 64 NAD kampen in de 2e Wereldoorlog. Arbeidskampen in Sellingen, Ter Apel & Ommen (2017)

Siddeburen

Literatuur

• Johan Steenhuizen, An Wildeman, Riet van Eerden, Douwe Wiersma, Piet Steenhuizen (red). Sporen van de Tweede Wereldoorlog : plekken in de Oostelijke Woldstreek om bij stil te staan (2021).
  Met losse fietsroute, incl. kaart. Over Hellum, Meedhuizen, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en Wagenborgen.
  A.H. Walraven. Siddeburen 1939-1945. Een kroniek van gebeurtenissen uit mobilisatie, oorlog, bezetting en bevrijding (1975)
• An Wildeman, Riet van Eerden, Johan Steenhuizen, Alie Wiegman. Ooggetuigen 1940-1945. Bezetting en bevrijding in woord en beeld (2020)
  Over de dorpen Hellum, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en omgeving.

Slochteren

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Slochteren 13.880 inwoners en bestond uit Slochteren, Borgweg, Denemarken, Foxham, Gaarland, Harkstede, Hellum, Kolham, Lageland, Laskwerd, Oosterweren, Oostwold, Overschild, Pauwen, Schaaphok, Scharmer, Schildwolde, Siddeburen, Siddebuursterveen, Steendam, Tjuchem, Wilderhof en Woudbloem.

Online

• Historische Vereniging Het Wold
  Werkterrein: Slochteren, Schildwolde Overschild, Luddeweer, Woudbloem, Froombosch en Kolham.

Literatuur

• E.P. Boon (samenst.). De Joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen 1724-1950 (2001)
• K.G. Bos. De Gemeente Slochteren tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940-1945 (1998)
• J.R. van der Hoek,  H. van der Klei. Inundatie 1944-1945 in woord en beeld. Overstromingen in de gemeenten Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Ten Boer en Slochteren (1985)

Spijk

Literatuur

• Hidde J. Luining. Veroordeeld tot graver. Graven voor de O.T. in Noord-Nederland 1940-1945 (1991)

Stadskanaal

Stadskanaal bestaat als gemeente eerst sinds 1969, uit een samenvoeging van de gemeente Onstwedde met een deel van de gemeente Wildervank.   

Literatuur

• C. van der Berg. De Joodse gemeenschap in de Kanaalstreek. Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel (1992).
• Jan Hof. Het Stadskanaalster achterhuis. Een bijzonder onderduikverhaal uit de oorlogstijd (1998) Groninger Archieven: “De familie Drenth gaf onderdak aan 15 overwegend joodse onderduikers in hun boerderij.”
• Hans Onderwater. Mobilisatie Collaboratie Liberatie, de jaren 1938-1948 in Stadskanaal (1977)
• Danielle Scheweer (red), Anke Jongste en Anita Selen-Boonstra (eindred). Lesbrief ‘De Tweede Wereldoorlog dichterbij in de gemeente Stadskanaal’ (2019)
• J.H. de Vey Mestdagh (red). Joodse begraafplaatsen in Groningen en Oost-Friesland. Dl. 1. Ter Apel, Bourtange, Bellingwolde, Stadskanaal, Nieuweschans, Bunde (1977)
• Chiel Wilbrink. Terwijl de honger vlucht 1944-1945. Schiedamse kinderen op voedseltocht (2020). Onder andere over de  kinderen die in de stad Groningen en in Stadskanaal ondergebracht werden.
• Bert Willering. Rotterdammertjes in Stadskanaal. Kinderen in de hongerwinter 1944-1945 (2015)

Startenhuizen

Stedum

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente  Stedum 2400 inwoners en bestond uit Stedum, Garsthuizen, Krangeweer en Westeremden.

Literatuur

• P. Beukema. Stedum onder het hakenkruis. Stedum, Garsthuizen, Westeremden. Fragmenten uit de Tweede Wereldoorlog (1991)
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Steendam

Literatuur

• Johan Steenhuizen, An Wildeman, Riet van Eerden, Douwe Wiersma, Piet Steenhuizen (red). Sporen van de Tweede Wereldoorlog : plekken in de Oostelijke Woldstreek om bij stil te staan (2021).
  Met losse fietsroute, incl. kaart. Over Hellum, Meedhuizen, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en Wagenborgen.
• An Wildeman, Riet van Eerden, Johan Steenhuizen, Alie Wiegman. Ooggetuigen 1940-1945. Bezetting en bevrijding in woord en beeld (2020)
  Over de dorpen Hellum, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en omgeving.

Ten Boer

Op 1 januari 1942 telde de  gemeente Ten Boer 5241 inwoners en bestond uit Ten Boer, Garmerwolde, Heidenschap, Lellens, Sint-Annen, Ten Post, Thesinge, Winneweer, Wittewierum en Woltersum.

Literatuur

• J.R. van der Hoek,  H. van der Klei. Inundatie 1944-1945 in woord en beeld. Overstromingen in de gemeenten Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Ten Boer en Slochteren (1985)
• Jason Pankratz. Six graves in the village. A true story of WWII Canadian service and remembrance (2021)
  Over de bemanning van een bij Ten Boer neergestorte RAF Halifax-bommenwerper. Zes van hen kwamen om (en liggen in Ten Boer begraven), de zevende werd krijgsgevangen gemaakt.
• Wiebrand Top. Ket oet, Ten Boer 17 april 1945. De bevrijding van een Gronings dorp (1995)
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Ten Post

Literatuur

• [s.n.]. Bevrijdingsdagboek Ten Post en omstreken. 2e helft april 1945. 75 jaar vrijheid (2020)

Ter Apel

Ter Apel behoorde tot de gemeente Vlagtwedde.

Online

• Oud Ter Apel Site over Ter Apel in vroeger dagen, met afdeling 1940-1945.

Literatuur

• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)
• Buck Goudriaan. Verzetsman Gerrit Kastein 1910-1943. ‘Een communistische intellectueel van een vreeswekkende koelbloedigheid’ (2010)
  Gerrit Kastein (1910-1943) heeft in zijn jeugd in Ter Apel gewoond en geneeskunde gestudeerd aan Rijksuniversiteit Groningen.
• P.H. Palmbergen. Onderduiken bij de bezetter. 64 NAD kampen in de 2e Wereldoorlog. Arbeidskampen in Sellingen, Ter Apel & Ommen (2017)
• Peter Smit en Jaap Spanninga. Van veensoldaat tot Pools bevrijder. Ter Apel 1940-1945 (1995)
• Jaap J. Spanninga. ‘Ick dien’ in Sellingen en Ter Apel (2009)
  Over Arbeidsdienstkampen 132 NAD Slangenborg (1942, Sellingen) en 134 NAD Johan Maetsuyker (Ter Apel)
• J.H. de Vey Mestdagh (red). Joodse begraafplaatsen in Groningen en Oost-Friesland. Dl. 1. Ter Apel, Bourtange, Bellingwolde, Stadskanaal, Nieuweschans, Bunde (1977)
• D. Wolf. Geschiedenis der Joodse gemeente te Ter Apel (1980)
• D. Wolf. De Kille Ter Apel. Geschiedenis van de Joodse gemeente Ter Apel (1999) Geheel vernieuwde uitgave van het boek uit 1980.

Ter Apelkanaal

Termunten

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Termunten 4487 inwoners en bestond uit Woldendorp (hoofdplaats), Borgsweer, Dallingeweer, Termunten, Termunterzijl en Wagenborgen.

Literatuur

• H. Doornbos. Gele ster in een zwarte tijd de Tweede Wereldoorlog (1989)
  Catalogus van een expositie, ingericht door de Gemeente Termunten i.s.m. het Vredesplatform Termunten, over het lot van de Termunter Joodse gemeenschap.
• D. Grimmius. Vlucht zonder thuiskomst. Oorlogsbelevenissen van drie Poolse bevrijders [1995]
  Beschrijving van de oorlogservaringen van de auteur in april 1945 bij ’t Waar en Fiemel (Termunten).
  De Poolse soldaten zijn Karol Pryszcz (1913-1945), Janusz Wisnieuwski (1912-1945) en Kazimierz Zalcar (1918-1945).
• W.J. van der Laan. Dagboek van onze evacuatietijd tijdens de laatste oorlogsweken in april en mei 1945 [ca. 1945].
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Tjuchem

Literatuur

• Johan Steenhuizen, An Wildeman, Riet van Eerden, Douwe Wiersma, Piet Steenhuizen (red). Sporen van de Tweede Wereldoorlog. Plekken in de Oostelijke Woldstreek om bij stil te staan (2021).
  Met losse fietsroute, incl. kaart. Over Hellum, Meedhuizen, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en Wagenborgen.
• An Wildeman, Riet van Eerden, Johan Steenhuizen, Alie Wiegman. Ooggetuigen 1940-1945. Bezetting en bevrijding in woord en beeld (2020)
  Over de dorpen Hellum, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en omgeving.

Uiteinde (gehucht bij Holwierde)

Literatuur

• Gezine-Geertine Wiersema-van Til, Margreet Wiersema-de Pijper, Ubbo Frederik Wiersema. Twelve days of fear in Uiteinde = Twaalf bange dagen in Uiteinde. [2020].

Uithuizen

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Uithuizen 4551 inwoners en bestond uit Uithuizen, ’t Lage van den Weg (’t Lage van de Weg), Oudedijksterweg, Uithuizerpolder.

Literatuur

• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Uithuizermeeden

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Uithuizermeeden 5182 inwoners en bestond uit Uithuizermeeden, Hefswal, Koningsoord, Niekerkje, Oldenzijl, Oosternieland, Oudeschip en  Roodeschool.

Literatuur

• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Ulrum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Ulrum 3711 inwoners en bestond uit Ulrum, Houwerzijl, Niekerk, Vierhuizen en Zoutkamp.

Online

• Joods Cultureel Kwartier – Ulrum-Leens 
• Tweede Wereldoorlog: onderduiken op De Haar (Ulrum)

Literatuur

• C.A. van der Berg. De joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen. Winsum, Eenrum, Leens, Ulrum, Warffum, 1751-1947 (2000)
• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)

Usquert / Uskwerd

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Usquert 1744 inwoners en bestond uit Usquert en Wadwerd. Gemeente en dorp werden enige tijd als Uskwerd gespeld.  

Literatuur

• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Veele

Literatuur

• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Veelerveen

Literatuur

• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Veendam

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Veendam13.920 inwoners en bestond uit Veendam, Borgercompagnie (deels, ander deel bij Muntendam), Kibbelgaarn, Korte Akkers, Nummer Dertien, Ommelanderwijk en Zuidwending.

Literatuur

• Tammo Bakker. De Kehille Veendam. In aanraking met Israël (1998)
  Met gegevens en lijsten over omgebrachte medeburgers van de joodse gemeenschap in de jaren 1942 en 1943 behorende tot de Synagoge te Veendam, uit de plaatsen Veendam, Wildervank en Muntendam. Omslagtitel: De Kille Veendam.
• Tammo Bakker. Namen-Namen. Namen, adressen, datum van geboorte en overlijden van Joodse medeburgers die zijn weggevoerd in de jaren 1942-1945 en niet terugkeerden. Uit de gemeenten Veendam, Wildervank, Muntendam en Winschoten (2005).
• R.C. Hage, J.H. de Vey Mestdagh. De Joodse gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden (1985)
• Ida Leutscher. t Kind en t Vloat. Veendam 1940-1945 (2010)
• E. Schut. Aanzien doet gedenken. Oorlog, verzet, vervolging en bevrijding in Veendam en Wildervank (1995)
• Stichting Herdenkingsstenen Veendam-Wildervank. Namen weggevoerde joodse inwoners (2015)
• Stichting Herdenkingsstenen Veendam-Wildervank. Hier woonde Joël van Delft Wildervank 15-10-1936 – Sobibor 07-05-1943 (2017)
  Boek (96p) met vouwblad: Fiets- en wandelroute langs herdenkingsstenen in Veendam en Wildervank ter nagedachtenis van onze Joodse bewoners.

Vierhuizen

Literatuur

• Gerard Groeneveld. Neergestort. Vijftien vliegtuigverliezen in Nederland 1940-1945 (2021)
  Met op p. 78-85 aandacht voor de in 1942 bij Vierhuizen neergeschoten Halifax bommenwerper.

Vlagtwedde / Vlachtwedde

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Vlagtwedde 15.384 inwoners en bestond uit Vlagtwedde, Barlage, Barnflair, Bourtange, Ellersinghuizen, Harpei, ’t Heem, Jipsingboermussel, Jipsingboertange, Jipsinghuizen, Laude, Laudermarke, Munnikemoer, Pallert, Poldert, Roelage, Sellingen (aldaar het gemeentehuis), Sellingerbeetse, Stakenborg, Ter Apel, Ter Apelkanaal, Ter Wisch, Veele, Veelerveen, Weende, Weerdingermond, Weite, Wessingtange, Wollingboermarke, Wollinghuizen, en Zuidveld.

Literatuur

• Geeske S. Koeman-Poel. De Joden van Bourtange en Vlagtwedde… Een herinnering (1985)
• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)
• Henk Volders. De Vlagtweddersluis en omgeving in oorlogstijd (2013)

Vriescheloo

Literatuur

• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

’t Waar

Literatuur

• J. Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)
• Dieter Grimmius. Lotgevallen van de Poolse korporaal Jan Dobras. (geb.) 18 december 1905 te Raduszyce gemeente Wieluft, Polen (overl.) 15 april 1945 te ’t Waar, gemeente Scheemda, Nederland (1993)
• Grimmius. Vlucht zonder thuiskomst. Oorlogsbelevenissen van drie Poolse bevrijders [1995]
  Beschrijving van de oorlogservaringen van de auteur in april 1945 bij ’t Waar en Fiemel (Termunten).
  De Poolse soldaten zijn Karol Pryszcz (1913-1945), Janusz Wisnieuwski (1912-1945) en Kazimierz Zalcar (1918-1945).
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Wagenborgen

In dit dorp bevonden zich meerdere psychiatrische inrichtingen, of, zoals ze destijds schreven: “met gestichten voor zenuwlijders met een bevolking van 750” (Aardrijkskundig Woordenboek, 1942).

Literatuur

• S.W.D.P. Bos. Wagenborgen in oorlogstijd van 21 tot 24 april 1945 (2010)
• H. Doornbos, W.P. Huisman. Noodlanding in het Proostmeer. Kroniek van de bevrijding van Wagenborgen van 15 tot 24 april 1945 (1999)
• 3e bewerkte en geactualiseerde druk van boek uit 1945.
• W.P. Huisman. Kroniek van de bevrijding van Wagenborgen van 15 – 24 april 1945. Een uitvoerig verslag van de gevechtshandelingen (1945)
  Boek online beschikbaar (Delpher).
• Anne Koopmans, Rense Schuurmans. Een levend monument. Het zwijgen verbroken. De reis van vier joodse psychiatrische patiënten van Wagenborgen naar Sobibor (2018)
• W.J. van der Laan. Dagboek van onze evacuatietijd tijdens de laatste oorlogsweken in april en mei 1945 [ca. 1945].
• Johan Steenhuizen, An Wildeman, Riet van Eerden, Douwe Wiersma, Piet Steenhuizen (red). Sporen van de Tweede Wereldoorlog. Plekken in de Oostelijke Woldstreek om bij stil te staan (2021).
• Met losse fietsroute, incl. kaart. Over Hellum, Meedhuizen, Siddeburen, Steendam, Tjuchem en Wagenborgen.

Warffum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Warffum 2418 inwoners en bestond uit Warffum, Breede, Oostervalg, Oudendijk en Westervalg.

Literatuur

• C.A. van der Berg. De joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen. Winsum, Eenrum, Leens, Ulrum, Warffum, 1751-1947 (2000)
• Pauline Broekema. Benjamin. Een verzwegen dood (2001)
• Over Benjamin Heiman Broekema (Warffum, 1904-Auschwitz, 1942)
• Kaja van Grieken. Stolpersteine in Warffum (2021)
• Ties Groenewold. Flugwache Warffum (2019)
• Over observatiepost van de Luftwaffe bij Warffum

Wedde

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Wedde 3954 inwoners en bestond uit Wedde, Blijham, Hoorn, Hoornderveen, Lutjelo, Morige, Wedderheide, Weddermarke en Wedderveer.

Literatuur

• E.P. Boon, J.J.M. Lettinck. De Joodse gemeenschappen in Westerwolde, 1656-1950. Nieuweschans, Bunde, Bellingwolde, Oudeschans, Wedde, Vlagtwedde, Bourtange, Sellingen, Ter Apel, De Maten en Roswinkel (2004)

Wedderveer

Literatuur

• H.F. Korvemaker (samenstelling). Oorlog en bevrijding. Herinneringen uit Blijham-Wedderveer (2015)
• Th.W. Hinrichs; H.J. Jonker. Hoe Blijham, Wedderveer en omgeving werden bevrijd in de aprildagen van 1945 (1965)

Westeremden

Literatuur

• P. Beukema. Stedum onder het hakenkruis. Stedum, Garsthuizen, Westeremden. Fragmenten uit de Tweede Wereldoorlog (1991)

Westerlee

Literatuur

• J. Bakker. “Maar verder is hier niks gebeurd…” Oorlog en bevrijding gemeente Scheemda (Heiligerlee, Midwolda, Nieuwolda, Nieuw Scheemda, ’t Waar, Oostwold, Scheemda, Westerlee) (1995)

Westernieland

Literatuur

• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)
  Barakkenkamp noordelijk van Westernieland wordt hierin zijdelings genoemd.

Wildervank

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Wildervank 10.151 inwoners en bestond uit Stadskanaal, Wildervank en Wildervanksterdallen.

Literatuur

• Tammo Bakker. De Kehille Veendam. In aanraking met Israël (1998)
• Met gegevens en lijsten over omgebrachte medeburgers van de joodse gemeenschap in de jaren 1942 en 1943 behorende tot de Synagoge te Veendam, uit de plaatsen Veendam, Wildervank en Muntendam. Omslagtitel: De Kille Veendam.
• Tammo Bakker. Namen-Namen. Namen, adressen, datum van geboorte en overlijden van Joodse medeburgers die zijn weggevoerd in de jaren 1942-1945 en niet terugkeerden. Uit de gemeenten Veendam, Wildervank, Muntendam en Winschoten (2005)
• R.C. Hage, J.H. de Vey Mestdagh. De Joodse gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden (1985)
• E. Schut. Aanzien doet gedenken. Oorlog, verzet, vervolging en bevrijding in Veendam en Wildervank (1995)
• Stichting Herdenkingsstenen Veendam-Wildervank. Namen weggevoerde joodse inwoners (2015)
• Stichting Herdenkingsstenen Veendam-Wildervank. Hier woonde Joël van Delft Wildervank 15-10-1936 – Sobibor 07-05-1943 (2017)
• Boek (96p) met vouwblad: Fiets- en wandelroute langs herdenkingsstenen in Veendam en Wildervank ter nagedachtenis van onze Joodse bewoners.

Winneweer

Winschoten

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Winschoten 14.940 inwoners en bestond uit Winschoten, Bovenburen, Sint-Vitusholt, Winschoterzijl en Zuiderveen.

Literatuur

• Tammo Bakker. In aanraking met Israël. De Israëlitische begraafplaats Winschoten (1999)
• Tammo Bakker. Namen-Namen. Namen, adressen, datum van geboorte en overlijden van Joodse medeburgers die zijn weggevoerd in de jaren 1942-1945 en niet terugkeerden. Uit de gemeenten Veendam, Wildervank, Muntendam en Winschoten (2005)
• Albert Jan Binnendijk, Dirk Mulder, Harm van der Veen. De jeudse jongens van WVV (2006)
• Uitgegeven ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan (1906-2006) van de voetbalvereniging WVV uit Winschoten, 1906-2006.
• Domburg. De Joodse gemeenschap in Winschoten en omgeving 1683-1964. Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Nieuwolda, Scheemda, Winschoten (2 banden, 2010)
• T. Potjewijd. Winschoten 1940-1945. Vijf dagen oorlog. Vijf jaren bezetting (1979)
• Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries (red.). Joodse huizen. Verhalen over vooroorlogse bewoners. 7 (2021)
  Verhalen die zich afspeelden in de woningen van joden, zowel voor als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over o.a. Winschoten. 
• Henk Strating. Kroniek van een bevrijding. De regio Winschoten april 1945 (1995)
• Henk Strating. Winschoten 1940-1945.  Een provinciestadje aan de Duitse grens (2001)
• [J. Stroomberg (samenst)?]. Winschoten en omstreken in de branding der bevrijding (1945).

Winsum

Op 1 januari 1942 telde de gemeente 2988 inwoners en bestond uit Winsum, Bellingeweer, Obergum en Ranum.

Literatuur

• C.A. van der Berg. De joodse gemeenschappen in Noordwest-Groningen. Winsum, Eenrum, Leens, Ulrum, Warffum, 1751-1947 (2000)
• Jim Bijlstra, Hilde Bolhuis, Jan Regtien. Winsum 1940-1945 (2005)
• H. Hamburger en J.C. Regtien. Een joodse erfenis in Winsum (1993)
• F.A. Nolle. Winsum in oorlog en vrede 1940-1945. Caleidoscoop van droefheid en vreugde (1945)
  Programmaboekje bij herdenkingsdag met proclamaties, samenzang en toneel. Bevat achterin lijst van alle door nazi’s gearresteerden en in Duitsland tewerkgestelden uit de gemeente Winsum.
• J.C. Regtien, G. Gerritsma en E. Bakker. Een wandeling door Joods Winsum : ‘… Ik spoorde met Isi, mijn Joodse vriend, …’ [ca. 2009]

Woldendorp

Literatuur

• W.J. van der Laan. Dagboek van onze evacuatietijd tijdens de laatste oorlogsweken in april en mei 1945 [ca. 1945].

Woltersum

Literatuur

• Wilte Evenhuis. Dagboek van Wilte Evenhuis winter 1944-1945 (2018)
• Wilte Evenhuis (ca. 1924-2002) was ondergedoken in  het molenhuis bij de FRAM in Woltersum.

’t Zandt / ’t Zand

Op 1 januari 1942 telde de gemeente ’t Zandt 3208 inwoners en bestond uit ’t Zandt, Eenum, Kolhol, Korendijk, Leermens, Oosterwijtwerd, Zeerijp en Zijldijk

Literatuur

• W. van Leeuwen. ’t Zandt tijdens de laatste oorlogsmaanden. Persoonlijke belevenissen van een evacuatie in de maanden januari tot en met mei 1945 (1980)
• G. Snaak. Namen in steen. De oorlogsslachtoffers van de gemeente ’t Zandt (2015)
• J.H. de Vey Mestdagh (red.). Joden in Noord-Oost Groningen. Deel 2. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ’t Zand en omliggende dorpen (1980)

Zoutkamp

Online

• Zoutkamp.net – Tweede Wereldoorlog

Literatuur

• P. van den Burg. Bewoners van De Marne in de Tweede Wereldoorlog (2004)

Zuidbroek

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Zuidbroek 2709 inwoners en bestond uit Zuidbroek, Tussenlougen en Uiterburen

Literatuur

• E.P. Boon (samenst.). De Joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen 1724-1950 (2001)
• Wieko Smit, Tieneke Beukema, Janneke Blaauw (red). Verhalen uit de Tweede Wereldoorlog. Uit de dorpen Meeden, Noordbroek en Zuidbroek (2020)

Zuidhorn

Op 1 januari 1942 telde de gemeente Zuidhorn 3389 inwoners en bestond uit Zuidhorn, Briltil, Enumatil, Noordhorn, Noordhornerga, Okswerd / Oxwerd, Oostergast en Westergast.

Literatuur

• Herman Brinkman en Willem Brinkman. Derk Klavers. 1890-1943. Wolf in schaapskleren [ca. 2012] Over “foute” politieman, geliquideerd door het verzet.
• G.J. van Klinken, J.H. de Vey Mestdagh. De joodse gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden (1985). Bevat Overzichten van de joodse bevolking in de gemeenten Aduard, Ezinge, Grootegast, Grijpskerk, Leek, Oldehove, Oldekerk, Peize, Roden en Zuidhorn, 1705-1945.
• Harm Veldman (red), Jan C.T. Alles, Piet Helmus, Jakob J.K. Schuiringa. Van bezetting tot bevrijding. Zuidhorn 1940-1945 (2010)

Zuidwolde – Zuurdijk

Bronnen: eigen collectie, catalogi bibliotheken Groninger Archieven, Koninklijke Bibliotheek en NIOD.

Samenstelling: Bart FM Droog, met medewerking van Ties Groenewold.