Vandaag verschijnt het rapport Uit zorg verdreven van Eveline Buchheim en Ralf Futselaar. Het werk is het resultaat van het onderzoek van NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies naar wat de Duitse bezetting heeft betekend voor patiënten in psychiatrische instellingen en instellingen voor mensen met een verstandelijke beperking.
Dit onderzoek volgde na publicatie van onder meer het rapport De doden tellen van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, waarin aangetoond werd dat tijdens de bezetting het sterftecijfer in psychiatrische inrichtingen bijna tweemaal hoger lag dan vóór de oorlog:
Zij zijn in Nederland niet actief vermoord zoals in Duitsland, maar omgekomen als gevolg van een combinatie van oorlogsomstandigheden als honger, ziekte en gebrek enerzijds en het wegkijken door mensen die verantwoordelijk voor hen waren anderzijds. Anno 2016 spreken we daarom van dood door ‘actieve verwaarlozing’.
Buchheim en Futselaar concluderen echter dat psychiatrische patiënten in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog niet systematisch verwaarloosd of bewust achtergesteld zijn. Ze stellen dat het sterftecijfer in psychiatrische en andere instellingen tijdens de oorlog weliswaar hoog was, maar dat dit kwam vanwege slechte leefomstandigheden, oorlogsgeweld en door een hogere instroom van patiënten voor wie in de oorlogsjaren nergens anders plaats was.
In het NRC van 7 november neemt onderzoeker Ralf Futselaar een positie in ten aanzien van het slachtofferschap van deze groep „We zijn benieuwd hoe ons onderzoek ontvangen wordt, want het plan bestaat om deze overleden patiënten op 4 mei tijdens de Dodenherdenking als een aparte groep slachtoffers te benoemen” zegt hij, „onze conclusies werpen op dat voornemen toch echt een nieuw licht.”
Armand Höppener, de voorzitter van de Stichting Vergeten Slachtoffers, in 2019 pleitbezorger van het onderzoek en voornaamste financier, trad af omdat hij zich als enige van het bestuur niet kan vinden in de conclusies. In de Volkskrant klinkt kritiek van methodologen op toepasbaarheid van het gebruikte statistische model en onzorgvuldigheden in de weergave van de data.
Het is duidelijk dat het personeel er alles aan deed om zo goed mogelijk voor de patiënten te zorgen. Hogere instanties waren uiteindelijk verantwoordelijk voor de verslechterde voedsel- en medicijnensituatie in de inrichtingen, die vele patiënten het leven heeft gekost. Ook de verantwoordelijkheid voor de bij de evacuaties omgekomen patiënten dient daar gezocht te worden.
Werkgroep Oorlogsdoden stelt dat de oversterfte in de psychiatrische inrichtingen te wijten is aan de oorlogsomstandigheden. De patiënten die daardoor om het leven kwamen zijn dus oorlogsslachtoffers. Het is niet meer dan terecht dat ook zij als aparte groep herdacht worden.
Het NIOD-onderzoek is verschenen als commerciële uitgave bij uitgeverij Boom. Aldaar te bestellen voor €29,90, bij bol.com voor €32,39.